Stikstof

Stikstofgas (N₂) is een kleur- en reukloos gas dat op zich niet schadelijk is voor mens of milieu. Als we over stikstof spreken, bedoelen we stikstof in combinatie met zuurstof of waterstof, dit levert de schadelijke gassen stikstofoxiden en ammoniak op.

Stikstofoxiden (NO_x) bestaan uit een mengsel van stikstofdioxide (NO₂) en stikstofmonoxide (NO). NO ontstaat bij verbrandingsprocessen op hoge temperaturen. Het heeft een korte levensduur in de atmosfeer en is een kleur-, reuk- en smaakloos gas dat op zich weinig toxisch is. NO wordt door reacties met zuurstof en ozon omgezet tot NO₂. NO₂ heeft een langere levensduur in de atmosfeer en is schadelijk voor mens en ecosystemen. Het is een bruinrood gekleurd toxisch gas dat slecht ruikt en irritatie aan de luchtwegen kan veroorzaken.

Ammoniak (NH₃) is een kleurloos en sterk reactief gas. Het heeft een kortere levensduur in de atmosfeer dan NO₂ en zet zich ook sneller af via droge depositie. Na omzetting tot ammoniumzouten kan het zich over grote afstanden verspreiden.

Stikstofdioxide komt via de ademhaling in het lichaam. Zowel korte periodes van hoge concentraties als langdurige blootstelling aan lage concentraties (5 - 10 µg/m³) zijn schadelijk, want ze veroorzaken:

• Irritaties van de luchtwegen
• Astma bij kinderen

Stikstofoxiden dragen bij tot de vorming van ozon en secundair fijn stof die ook schadelijke effecten hebben op de gezondheid.

Meer weten over de gevolgen van stikstof?

• Indicator blootstelling en gezondheidseffecten van stikstofdioxide

Wanneer stikstof neervalt op de bodem spreken we van depositie, wat kan leiden tot vermesting en verzuring.

Vermesting

Vermesting (eutrofiëring) ontstaat door een overmaat aan voedingsstoffen, vooral stikstof of fosfor. Deze elementen zijn van nature beperkt aanwezig, maar menselijke activiteiten zorgen voor een zeer grote toevoer. Vooral het gebruik van meststoffen in de landbouw, lozingen van afvalwater, verbrandingsprocessen en het storten van huishoudelijk afval en waterzuiveringsslib leiden tot vermesting. Vermestende depositie is hetzelfde als stikstofdepositie.

Planten hebben stikstof nodig, maar een overschot aan stikstof verstoort het natuurlijke evenwicht. Veel plantensoorten groeien van nature in voedselarme omstandigheden. Zij kunnen het teveel aan stikstof niet verwerken. Sommige stikstofminnende soorten zoals grassen kunnen wel sneller groeien, waardoor ze zeldzame soorten verdringen en de vegetatie verandert. Dit heeft negatieve gevolgen voor de dieren en het functioneren van ecosystemen. Te veel stikstof zorgt dus voor minder biodiversiteit.

Bij vermesting spoelt overtollig stikstof uit naar het oppervlakte- en grondwater. Daar profiteren vooral algen van, wat problemen kan veroorzaken in waterecosystemen.

Meet weten over vermesting?

• Indicator uitstoot vermestende stoffen
• Indicator stikstofdepositie
• Indicator impact verzuring en vermesting op ecosystemen

Verzuring

Verzuring vindt plaats als de bodem of het water zuurder wordt. Hierdoor kunnen planten minder voedingsstoffen zoals calcium en magnesium opnemen en ook schade ondervinden van metalen zoals aluminium. Dit vermindert de plantendiversiteit en maakt ecosystemen gevoeliger voor bijvoorbeeld droogte en insecten. Verzuring leidt ook tot waterverontreiniging door het uitspoelen van nitraat en metalen.

Verzuring ontstaat door natuurlijke processen en door verzurende depositie. Verzurende depositie is de aanvoer van stikstof en zwavel vanuit de lucht. Stikstofoxiden, ammoniak en zwaveldioxide kunnen zuren vormen als ze in contact komen met water of neerslaan op de bodem. Het effect is afhankelijk van processen in bodem en water. Verzurende depositie zal voor natuur bijvoorbeeld nadeliger zijn op zandbodems dan op kleibodems.

Meet weten over verzuring?

• Indicator uitstoot verzurende stoffen
• Indicator verzurende depositie
• Indicator impact verzuring en vermesting op ecosystemen

Aan de hand van meetplaatsen verspreid over heel Vlaanderen volgen we de hoeveelheid stikstofdioxiden continu op. Waar we geen meetplaasten hebben, worden de waarden ingeschat op basis van modellen.

Meer weten over de actuele waarden en overschijdingen?

• Actuele waarden en overschrijdingen

Stikstofoxiden (NO_x) ontstaan bij verbrandingsprocessen op hoge temperaturen en zijn vooral afkomstig van wegverkeer en internationale scheepvaart. De uitstoot kent een dalende trend maar voldoet nog niet aan de doelstellingen van het stikstofdecreet

Meer weten over de uistoot van stikstofoxiden?

• Indiciator uitstoot van stikstofoxiden

De uitstoot van ammoniak komt bijna volledig van de landbouw, vooral door de veeteelt. Het grootste deel van deze uitstoot komt vrij in de stallen (inclusief mestopslag in de mestkelder), gevolgd door het gebruik van mest op het land. De uitstoot van ammoniak kent een dalende trend, maar ruim onvoldoende om de doelstellingen uit het stikstofdecreet te halen. 

Meer weten over de uitstoot van ammoniak?

• Indicator uitstoot van ammoniak
• Indicator uitstoot van ammoniak door de landbouw

Hoe minder stikstofdioxide er in de lucht hangt, hoe beter voor de gezondheid en de natuur. De Europese Unie (EU) en de Wereldgezondheidsorganisatie (WGO) stellen respectievelijk grenswaarden en advieswaarden op. De WGO houdt hierbij enkel rekening met de gezondheidseffecten, de EU maakt een afweging tussen de gezondheidseffecten en de economische en technische haalbaarheid.  Vlaanderen neemt met het stikstofdecreet maatregelen om de uitstoot en dus ook de luchtconcentraties te doen dalen. In Vlaanderen voldoen we op bijna alle plaatsen aan de huidige Europese grenswaarden voor stikstofoxiden, maar om de toekomstige strengere EU-grenswaarden (geldig vanaf 2030) en de WGO-advieswaarden te halen moet de concentratie aan stikstofdioxide nog verder dalen.

Meer weten over de concentratie van stikstofdioxiden?

• Indicator concentratie van stikstofdioxiden
• Indicator concentratie stikstofoxiden - passieve samplers
• Waar liggen de meetplaatsen en welke concentraties werden er gemeten (Excel)?

Voor ammoniak zijn er geen wettelijke grens- of advieswaarden. We toetsen aan de kritieke niveaus voor de bescherming van de vegetatie, en die worden op veel meetplaatsen nog niet gerespecteerd.

Meer weten over de concentratie van ammoniak?

• Indicator concentratie van ammoniak

De VMM houdt de luchtkwaliteit in de gaten met meetplaatsen verspreid over Vlaanderen. In sommige gebieden voert de VMM extra metingen uit omwille van een lokale problematiek of op vraag van het lokale bestuur. Voor stikstofdioxide gebeuren er continu extra metingen in de steden Antwerpen en Gent, nabij industrie (havengebieden en Geel-Laakdal) en nabij elektriciteitscentrales in gans Vlaanderen.

Meer weten over deze locaties?

• Luchtkwaliteit Antwerpse agglomeratie
• Luchtkwaliteit Antwerpse haven
• Luchtkwaliteit Gentse agglomeratie en Gentse kanaalzone
• Luchtkwaliteit Geel-Laakdal

Om de uitstoot van stikstof te berekenen maken we gebruik van de energiebalansen van VEKA, integrale milieujaarverslagen van bedrijven en heel wat wetenschappelijk onderbouwde modellen.

Voor de concentraties, depositie en de blootstelling maken we gebruik van automatische en semiautomatsiche metingen en modellen.

Meer info over de meetstations en de modellen:

• Hoe wordt de uitstoot berekend?
• Hoe worden de concentraties gemeten en berekend?
• Hoe wordt de depositie gemeten en berekend?
• Waarop zijn de modelkaarten gebaseerd?