Internationaal en Europees beleid

De Europese Unie (EU) heeft voor een hele reeks vervuilende stoffen maximale concentraties vastgelegd die in de lucht aanwezig mogen zijn. Met die luchtkwaliteitsrichtlijnen wil de EU de gezondheid en het leefmilieu beschermen.

De vervuilende stoffen waarvoor luchtkwaliteitsdoelstellingen zijn vastgesteld zijn: ozon, fijn stof, stikstofdioxide_, zwavelstofdioxide, koolstofmonoxide, benzeen, benzo(a)pyreen en de metalen lood, arseen, cadmium en nikkel. Voor kwik zijn enkel meetverplichtingen opgenomen.

Dit zijn de huidige streef- en grenswaarden van de EU:

• Raadpleeg de Europese richtlijn luchtkwaliteit en schone lucht
• Raadpleeg de 4^de dochterrichtlijn waarin de normen voor de zware metalen zijn opgenomen

De EU bepaalt ook de maximale concentraties van luchtconcentratie van zwaveldioxide, stikstofdioxiden en ammoniak voor de bescherming van de vegetatie.

• Raadpleeg de kritieke niveaus voor de bescherming van de vegetatie.

Nieuwe Europese luchtkwaliteitsnormen vanaf 2030

Vanaf 1 januari 2030 gelden er nieuwe normen. Enkel de streefwaarde langetermijndoelstelling voor Ozon gaat in vanaf 1 januari 2050.

In onderstaande tabel vind je de nieuwe grens- en streefwaarden van de EU voor de verschillende polluenten.

• Raadpleeg de nieuwe Europese richtlijn luchtkwaliteit

De nationale emissieplafondrichtlijn of NEC-richtlijn (National Emission Ceilings, 2001/81/EG) werd in 2001 gepubliceerd. De richtlijn bepaalde emissieplafonds die vanaf 2010 niet meer mogen overschreden worden voor:

• zwaveldioxide (SO₂)
• stikstofoxiden (NOx)
• niet-methaan vluchtige organische stoffen (VOS)
• ammoniak (NH₃)

Eind 2016 trad de herziene NEC-richtlijn in werking (2016/2284/EU). Ze bevat doelstellingen voor België voor 2020 en 2030 die geformuleerd zijn als relatieve reducties ten opzichte van de emissies in 2005 (zie tabel). Ook werden emissieplafonds toegevoegd voor fijn stof PM_2,5. De Belgische doelstellingen werden nadien verdeeld in doelstellingen per gewest.

Het emissiereductieprogramma van het Vlaamse Gewest maakt integraal deel uit van het Luchtbeleidsplan 2030.

• Raadpleeg de herziene Europese richtlijn nationale emissieplafonds

De E-PRTR Verordening (European Pollutant Release and Transfer Register) is een Europese Verordening die uitvoering geeft aan het UNECE PRTR-Protocol.

De Verordening omvat het opstellen van een publiek raadpleegbare databank (European Industrial Emissions Portal (europa.eu) ) met gegevens over uitstoot naar lucht, water en bodem en informatie over de overbrenging van verontreinigende stoffen, aangevuld met contextuele informatie.

Deze databank bevat:

• industriële emissies van puntbronnen
• emissiegegevens van diffuse bronnen zoals wegverkeer en gebouwenverwarming
• data over productievolumes (sinds 2024)

De VMM heeft een jaarlijkse rapporteringsverplichting voor de delen lucht, water en productievolumes.

De E-PRTR Verordening zal vanaf 2028 vervangen worden door Verordening (EG) Nr. 2024/1244, Verordening betreffende de rapportage van milieugegevens van industriële installaties, tot oprichting van een portaal voor industriële emissies en tot intrekking van Verordening (EG) nr. 166/2006), waarin aanvullende rapporteringsvereisten opgenomen zijn.

• Lees meer over de E-PRTR Verordening

Om aan de emissieplafonds te voldoen, moeten lidstaten uitstootbeperkingen opleggen aan de verschillende bronnen van luchtverontreiniging. Om concurrentieverstoring tussen sectoren en tussen lidstaten zoveel mogelijk te beperken, legt de EU voor een hele reeks bronnen emissiegrenswaarden op die voor de ganse EU gelden. Het gaat onder meer om:

• industriële bronnen
• bronnen in gebouwen en huishoudens
• mobiele bronnen (personen- en vrachtverkeer, niet voor de weg bestemde voertuigen, zoals tractoren.

De vermelde richtlijnen en verordeningen zijn slechts een illustratie, de lijst is allerminst volledig.

• Raadpleeg de Europese brongerichte maatregelen voor specifieke sectoren

Ook op een hoger niveau dan de Europese Unie worden soms bron-specifieke afspraken gemaakt in de aanpak van luchtverontreiniging. Zo zijn er maatregelen getroffen binnen de Internationale Maritieme Organisatie (IMO), een gespecialiseerd agentschap van de Verenigde Naties, ter preventie van luchtvervuiling door zeeschepen.

De gezondheidskundige toetsingswaarden zoals de advieswaarden van de Wereldgezondheidsorganisatie (WGO) zijn louter gebaseerd op gezondheidseffecten van de polluent. Deze zijn in de meeste gevallen strenger dan de Europese grenswaarden, maar ze zijn wettelijk niet bindend. 

Dit zijn de huidige advieswaarden van de WGO:

(*) max. 3 - 4 overschrijdingen per jaar

(**) hoogste 8-uurgemiddelde van een dag

(***) glijdend 6-maandgemiddelde van de hoogste 8-uurgemiddelde van een dag tijdens het piekseizoen

(****) de referentiewaarde is een door de WGO gedefinieerd kankerrisico, dit betekent dat bij een levenslange blootstelling aan deze concentratie het extra risico op kanker groter is dan 1 op 100.000'

Verdrag Grensoverschrijdende luchtverontreiniging over lange afstand (LRTAP)

Het LRTAP-verdrag (Long-Range Transboundary Air Pollution) van de Verenigde Naties (VN) biedt een kader om internationaal samen te werken om zo de grensoverschrijdende atmosferische vervuiling te bestrijden. Verschillende protocollen geven uitvoering aan het verdrag, beogen de emissiereductie van bepaalde polluenten en viseren onder andere verzuring, vermesting, troposferische ozon en fijn stof. De meest recente en inmiddels door België geratificeerde protocollen met relevantie voor het huidige Vlaamse beleid zijn:

• het Protocol van Aarhus van 1998 inzake persistente organische stoffen (POP’s), gewijzigd in 2009
• het Protocol van Aarhus van 1998 inzake zware metalen, gewijzigd in 2012
• het Protocol van Göteborg van 1999 ter bestrijding van verzuring, eutrofiëring en ozon in de omgevingslucht, gewijzigd in 2012

De verplichtingen uit de protocollen zijn in veel gevallen gebaseerd op Europese regelgeving. Waar verplichtingen van de protocollen verder gaan, krijgen ze een vertaling in EU-regelgeving. De grote meerwaarde van het LRTAP-verdrag voor België en Vlaanderen is dat de verplichtingen uit het verdrag leiden tot emissiereducties in de landen van buiten de EU en zo tot een daling van de invoer van luchtverontreiniging naar de EU.

Daarnaast is dit verdrag een belangrijk forum voor het verzamelen van heel wat wetenschappelijke informatie rond de impact van luchtverontreiniging en biedt het een wetenschappelijke en technische basis voor de ontwikkeling van Europees beleid. Verder worden binnen het kader van het Verdrag allerlei procedures en richtlijnen uitgewerkt die door de Europese lidstaten in uitvoering van Europese wetgeving deels verplicht (moeten) worden toegepast.

Lees meer over het LRTAP-verdrag

PRTR-Protocol

Het PRTR-Protocol werd opgemaakt onder het VN-verdrag van Aarhus. Het omvat verplichtingen om de emissiegegevens van industrie naar lucht, water en bodem en informatie over de overbrenging van verontreinigende stoffen publiek beschikbaar te maken. Vanuit VMM is er een jaarlijkse rapporteringsverplichting (delen lucht en water).

Lees meer over het PRTR-Protocol

Milieuprogramma Verenigde Naties (UNEP)

Ook het milieuprogramma van de Verenigde Naties (UNEP, United Nations Environment Programme) omvat acties rond grensoverschrijdende luchtverontreiniging. Drie verdragen zijn belangrijk in dit kader:

• Het verdrag van Stockholm inzake persistente organische verontreinigende stoffen (POP’s) uit 2001 (door België geratificeerd in 2006) heeft tot doel de productie, de handel en het gebruik van POP’s te beperken. Stoffen die onder dit verdrag vallen zijn o.a. PCB’s en dioxines.
• Het verdrag van Minamata uit 2013 (door België geratificeerd op 28 februari 2018) bevat bepalingen inzake de handel, productie, in- en uitvoer van kwikhoudende producten en inzake het gebruik van kwik en zijn verbindingen in industriële processen. Het doel van het verdrag is de lucht- en waterverontreiniging door kwik te verminderen om de gezondheid en het milieu te beschermen.
• Het verdrag van Wenen ter bescherming van de ozonlaag uit 1985 (door België geratificeerd op 17 oktober 1988) is een kaderakkoord ter bescherming van de ozonlaag, gesloten als gevolg van de problematiek van het gat in de ozonlaag. Het verdrag legt zelf geen wettelijk bindende afspraken op  voor het afbouwen van chemische stoffen die de ozonlaag in de atmosfeer aantasten. Die afspraken werden wel gemaakt in het vervolgakkoord, het protocol van Montreal (door België geratificeerd op 30 december 1988).

Door de Milieuassemblee van de Verenigde Naties (UNEA) zijn sinds 2014 diverse resoluties aangenomen om de luchtkwaliteit wereldwijd verder te verbeteren (resoluties UNEA 1/7, 3/8 en 6/10). UNEA is 's werelds hoogste besluitvormingsorgaan voor zaken die verband houden met het milieu en bepaalt mee de toekomstige richting van het Milieuprogramma van de VN (UNEP).

Raadpleeg het overzicht van alle partners waarmee de EU rond luchtkwaliteit samenwerkt.