Fijn stof

Fijn stof bestaat uit zeer kleine deeltjes die aanwezig zijn in de lucht. De deeltjes (PM of Particulate Matter) worden gemeten in micrometer. Afhankelijk van het aantal micrometer spreken we van PM₁₀, PM_2,5 en ultrafijnstof (UFP) of PM_0,1. Zo bevat PM₁₀ alle deeltjes die kleiner zijn dan 10 micrometer, PM_2,5 alle deeltjes die kleiner zijn dan 2,5 micrometer, enz. Zwarte koolstof (black carbon; BC) vormt een fractie van fijn stof en bestaat voornamelijk uit roetdeeltjes die ontstaan bij onvolledige verbranding van allerlei brandstoffen (diesel, steenkool, hout ...).

Wanneer fijn stof rechtstreeks wordt uitgestoten, spreken we over primair fijn stof. Het gaat dan bijvoorbeeld over de verbranding van hout in kachels of de uitstoot van wagens via de uitlaat of door slijtage van banden en remmen. Wanneer de stofdeeltjes ontstaan door reacties in de lucht spreken we van secundair fijn stof. Hierbij onderscheiden we secundair anorganisch fijn stof zoals ammoniumzouten (die ontstaan uit reacties van ammoniak en stikstofoxiden of zwaveldioxide) en secundair organisch fijn stof (dat ontstaat uit vaak complexe reacties van organisch fijn stof en organische gassen). Fijn stof is bijna altijd een mengsel van verschillende soorten deeltjes. Ook deeltjes van natuurlijke oorsprong zoals zeezout, pollen, opwaaiend bodemstof of Saharazand zijn hierin aanwezig.

Meer over de samenstelling van fijn stof?

• Indicator chemische samenstelling fijn stof

Door het inademen van fijn stof komt het in ons lichaam. Hoe kleiner de deeltjes, hoe dieper ze in het menselijk lichaam kunnen doordringen en hoe meer schade ze kunnen veroorzaken:

• Hoe klein de blootstelling ook is, er is altijd een risico op een schadelijk effect op de gezondheid.
• Kortdurende blootstelling aan hogere concentraties veroorzaken vroegtijdige sterfte, verhoogde ziekenhuisopnames vanwege hart- of longproblemen, acute en chronische bronchitis en astma-aanvallen.
• Langdurige blootstelling (maanden tot jaren) veroorzaken vroegtijdige sterfte, vooral bij mensen met chronische hart- of longziekten, een verminderde groei van de longfunctie bij kinderen en verschillende vormen van kanker, namelijk longkanker, borstkanker en kanker in het spijsverteringsstelsel.
• Naast gezondheidseffecten heeft fijn stof een invloed op het klimaat: naargelang de samenstelling kan fijn stof zowel voor afkoeling als voor opwarming zorgen.

Meer over over de gevolgen van fijn stof?

• Indicator blootstelling en gezondheidseffecten van fijn stof

Aan de hand van meetplaatsen verspreid over Vlaanderen volgen we de hoeveelheid fijn stof in de lucht continu op. Waar we geen meetstations hebben worden de waarden geschat op basis van modellen.

Als de gemiddelde, gemeten fijnstofconcentratie tijdens de laatste 24u te hoog is (PM_2,5 - 35 µg/m³ of PM₁₀ - 50 µg/m³) en er geen verbetering voorspeld wordt, geeft de VMM een stookadvies. We adviseren dan om geen of zo weinig mogelijk hout te verbranden om extra fijn stof te voorkomen en lokale hinder te beperken.

Als de fijnstofmodellen minstens 2 dagen PM₁₀-concentraties van meer dan 70 µg/m³ voorspellen als gemiddelde voor Vlaanderen, is er een smogalarm. Er geldt dan een snelheidsbeperking van 90 km/u op ringwegen en op een aantal secties van autosnelwegen in de buurt van woonzones

Meer weten over de actuele waarden en overschijdingen?

• Actuele waarden en overschrijdingen

Hoewel er van nature fijn stof in de lucht hangt, zoals zeezout en pollen, komt het meeste fijn stof in Vlaanderen van menselijke activiteiten. Gebouwenverwarming, hoofdzakelijk houtverbranding, is de belangrijkste bron van primair fijn stof in onze regio. Daarna volgen transport en industrie. Over langere termijn stellen we vast dat de uitstoot in Vlaanderen daalt. Daardoor halen we de uitstootdoelstellingen uit het ‘Vlaamse luchtbeleidsplan 2030’.

Meer weten over de uitstoot van fijn stof?

• Indicator uitstoot PM_2.5
• Indicator uitstoot PM₁₀
• Indicator uitstoot totaal stof
• Indicator uitstoot elementair koolstof
• Indicator uitstoot fijn stof door huishoudens

Een aanzienlijk deel van het fijn stof dat we meten in de lucht ontstaat door reacties in de lucht. De belangrijkste componenten die dit secundair fijn stof veroorzaken zijn ammoniak (NH₃, overwegend uitgestoten door de landbouw), stikstofoxiden (NOx, overwegend uitgestoten door transport), zwaveldioxide (SO₂, overwegend uitgestoten door de industrie) en organische verbindingen. Deze stoffen noemen we fijn stof precursoren.

Meer weten over fijn stof precursoren?

• Indicator uitstoot fijn stof precursoren

Hoe minder fijn stof er in de lucht hangt, hoe beter voor de gezondheid. De Europese Unie (EU) en de Wereldgezondheidsorganisatie (WGO) stellen grens- en advieswaarden op. De EU zoekt een evenwicht tussen gezondheid en economische haalbaarheid, de WGO houdt enkel rekening met de gezondheidseffecten waardoor hun advieswaarden bijna altijd lager zijn dan de Europese, wettelijk afdwingbare grenswaarden.

In Vlaanderen bevat het ‘Vlaamse luchtbeleidsplan 2030’ maatregelen om de uitstoot en dus ook de concentraties zo veel mogelijk terug te dringen. Voor de concentraties voldoen we aan de Europese grenswaarden. Om de toekomstige EU-grenswaarden (geldig vanaf 2030) en de WGO-advieswaarden te halen moet de concentratie aan fijn stof nog verder dalen.

Meer weten over de concentraties fijn stof?

• Indicator concentratie PM_2.5
• Indicator concentratie PM₁₀
• Indicator concentratie zwarte koolstof
• Indicator concentratie ultrafijn stof
• Indicator fijn stof door verbranding hout en fossiele brandstof
• Waar liggen de meetplaatsen en welke concentraties werden er gemeten (excel)?

De VMM houdt met meetstations verspreid over Vlaanderen de luchtkwaliteit in de gaten. In sommige gebieden voert de VMM extra metingen uit omwille van een lokale problematiek of op vraag van het lokale bestuur. Voor fijn stof gebeuren er extra metingen in de steden Antwerpen en Gent, in de havengebieden en nabij de Oosterweelwerken rond Antwerpen.

Meer weten over deze locaties?

• Luchtkwaliteit Antwerpse agglomeratie
• Luchtkwaliteit Antwerpse haven
• Luchtkwaliteit Gentse agglomeratie en de Gentse kanaalzone

Om de uitstoot van fijn stof te berekenen maken we gebruik van de energiebalansen van VEKA, integrale milieujaarverslagen van bedrijven en heel wat wetenschappelijk onderbouwde modellen.

Voor de concentraties en de blootstelling maken we gebruik van tal van automatische en semi-automatische metingen en modellen.

Meer info over de meetstations en de modellen:

• Hoe wordt de uitstoot berekend?
• Hoe worden de concentraties gemeten en berekend?
• Waarop zijn de modelkaarten gebaseerd?