Concentratie ultrafijn stof

Fijn stof komt via inademing in ons lichaam, ultrafijne stofdeeltjes dringen het diepst door in de longen en kunnen direct in de bloedbaan worden opgenomen. Ze zijn in staat beschermingsmembranen in het lichaam te passeren (zoals de bloed-hersenbarrière of de placenta) en komen daardoor in meerdere vitale organen terecht. UFP wordt in verband gebracht met dezelfde gezondheidseffecten als de grotere fijn stofdeeltjes (PM₁₀ en PM_2.5), zoals luchtwegproblemen, hart- en vaatziekten, hersenaandoeningen en effecten op de foetale ontwikkeling. Maar omdat UFP wereldwijd pas recenter en op minder grote schaal wordt gemeten in vergelijking met PM₁₀ en PM_2.5, zijn de gezondheidseffecten nog minder onderzocht.

Momenteel bestaat er op Europees of Vlaams niveau geen regelgeving voor ultrafijn stof. De WGO formuleerde ook nog geen advieswaarden voor de gezondheid. De WGO geeft wel een leidraad mee om onderscheid te maken tussen hoge en lage UFP concentraties:

• Een daggemiddelde concentratie van minder dan 1.000 deeltjes/cm³ wordt als lage concentratie beschouwd en vindt men typisch terug in een omgeving die niet beïnvloed wordt door antropogene emissies.
• Daggemiddelden van 10.000 deeltjes/cm³ of uurgemiddelden van 20.000 deeltjes/cm³ worden gewoonlijk gemeten in een stedelijke (micro-)omgeving.
• Locaties met daggemiddelden bóven de 10.000 deeltjes/cm³ of met uurgemiddelden bóven de 20.000 deeltjes/cm³ worden beschouwd als locaties met een hoge UFP concentratie.

Sinds 2013 meten we ultrafijn stof op een stedelijke locatie in Borgerhout (Antwerpen), in juni 2022 startten de metingen in Steenokkerzeel, dit vanwege de nabijheid van de luchthaven. We meten de concentratie en de grootte (diameter) van de aanwezige deeltjes. De grootte van de aanwezige deeltjes in de lucht kan ons informatie geven over de oorsprong van de deeltjes. In 2023 stellen we vast dat:

• De gemiddelde jaarconcentratie ultrafijn stof (diameter tussen 10 en 100 nm) in Borgerhout gelijk was aan 8 801 deeltjes/cm³. Er werd een gemiddelde dagconcentratie van 8 796 deeltjes/cm³ gemeten, 1/3 van het totaal aantal dagen had een daggemiddelde boven de 10 000 deeltjes/cm³.
• In Steenokkerzeel was de gemiddelde jaarconcentratie 15 760 deeltjes/cm³. De gemiddelde gemeten dagconcentratie bedroeg 15 704 deeltjes/cm³. 61 % van de dagen had een daggemiddelde boven de 10 000 deeltjes/cm³.
• In Steenokkerzeel bestaat bijna 60 % van de gemeten deeltjes (tussen 10 en 100 nm) uit deeltjes met een diameter tussen 10 en 20 nm. Deze fractie is opvallend groter dan in Borgerhout. De deeltjes met deze kleinst gemeten diameters worden voornamelijk geassocieerd met vliegtuigemissies.
• In Steenokkerzeel ligt de concentratie ultrafijn stof hoger dan in Borgerhout en is er meer verschil tussen de hoge en lage concentraties (wat wijst op meer lokale uitstoot dan in Borgerhout).
• UFP is sterk geassocieerd met verkeer. Op weekdagen vertoont de UFP-concentratie op beide locaties een patroon waarbij de concentratie het hoogst is 's ochtends. Daarna zakt de concentratie terug om tijdens de avond opnieuw te stijgen.
• In het weekend ligt in Borgerhout de UFP-concentratie gemiddeld lager dan op weekdagen. Het patroon is ook anders dan op weekdagen. In het weekend worden geen hogere concentraties gemeten 's ochtends.
• In Steenokkerzeel was in 2023 het patroon op een weekdag en het weekend gelijkaardig.

In 2023:

• Ligt het jaargemiddelde zowel in Borgerhout als Steenokkerzeel lager ten opzichte van 2022.
• Lag het jaargemiddelde in Borgerhout in 2023 14 % lager dan het jaargemiddelde 10 jaar geleden

Voor UFP werden geen specifieke maatregelen geformuleerd om de concentraties te verlagen. We willen in eerste instantie een beter inzicht verwerven in de uitstoot van UFP door vliegtuigmotoren en wegverkeer. Het beleid om de grotere fijnstoffracties terug te dringen, zal mogelijk wel een impact hebben op de concentraties UFP.

Een volledig overzicht van de maatregelen voor een betere luchtkwaliteit in Vlaanderen vind je in het Vlaams Luchtbeleidsplan 2030. Een bespreking van de voortgang van de maatregelen is terug te vinden in het voortgangsrapport over het luchtbeleidsplan 2030.

• Waar liggen de meetplaatsen en welke concentraties werden er gemeten (excel)?
• De luchthaven van Zaventem is een bron van ultrafijn stof.
• In welke mate dragen luchtverkeer en wegverkeer bij aan de concentratie ultrafijn stof rond de luchthaven van Zaventem?
• Varieert het aantal ultrafijne partikels tussen meetplaatsen in de stad Antwerpen (februari en oktober 2013)?