Ozon

Tussen 10 en 50 km hoogte (de stratosfeer), is ozon (O₃) een zeer waardevol gas. De ozonlaag beschermt ons tegen de ultraviolette stralen van de zon die dodelijk zijn voor planten en dieren mochten zij ongefilterd het aardoppervlak bereiken.

Op minder dan 10 km hoogte (de troposfeer), is het een irriterend gas dat schadelijk is voor mens en vegetatie. Ozon ontstaat bij warm en zonnig weer uit reacties met gassen zoals stikstofoxiden en vluchtige organische stoffen. Ozon is ook een broeikasgas.

Tijdens warme en zonnige dagen met weinig wind lopen de ozonconcentraties op gedurende de dag. De hoogste concentraties komen voor in de late namiddag en avond. ‘s Nachts wordt ozon grotendeels terug afgebroken. Ook op koelere dagen is er een lagere hoeveelheid ozon in de lucht aanwezig.

Mensen met luchtwegenaandoeningen, ouderen en kinderen zullen sneller symptomen opmerken wanneer er veel ozon in de lucht hangt. Vanaf een uurgemiddelde concentratie boven 180 µg/m³ waarschuwt de VMM de bevolking die gevoelig is voor luchtvervuiling om geen zware inspanningen te doen, vanaf 240 µg/m³ ozon geldt dit voor iedereen.

Door zijn sterk oxiderend vermogen is ozon schadelijk voor mensen:

• Het kan gezondheidsklachten veroorzaken zoals prikkende ogen, hoesten, irritatie van de slijmvliezen en een (tijdelijke) longfunctievermindering.
• Personen met aandoeningen van de luchtwegen, kinderen en ouderen zullen sneller een effect waarnemen.
• Blootstelling aan ozon kan ook leiden tot vroegtijdige sterfgevallen.

Meer weten over de gevolgen van ozon voor onze gezondheid?

• Indicator blootstelling- en gezondheidseffecten ozon
• Indicator overschrijdingsdagen

Blootstelling aan hoge ozonwaarden veroorzaakt schade aan planten en materialen:

• Spikkels op het blad, verminderde groei en lagere opbrengst voor gewassen.
• Verwering van materialen (rubber, plastic, textiel, verf)

Meer weten over de gevolgen van ozon aan de vegetatie?

• Indicator ozondosis bij vegetatiesoorten
• Indicator seizoensoverlast voor vegetatie

Ozon is een ‘secundaire’ polluent. Het wordt niet rechtstreeks uitgestoten, maar ontstaat uit de reactie van zonlicht met andere gassen, zogenaamde ‘precursoren’:

• Stikstofoxiden (NOx (NO₂))
• Vluchtige organische stoffen (VOS), waaronder methaan (CH₄)
• Koolstofmonoxide (CO)

De belangrijkste bronnen van uitstoot zijn verkeer, industrie en landbouw. Er zijn ook natuurlijke bronnen zoals bliksem en VOS afgescheiden door naaldbomen.

Voor een duurzame daling van de ozonconcentraties in de lucht is een globale vermindering van de uitstoot van de precursoren door de mens noodzakelijk.

Een hogere uitstoot van precursoren leidt niet rechtstreeks tot hogere ozonwaarden. De uitstoot van stikstofoxiden (NO_x) heeft een dubbel effect op ozon:

• Stikstofoxide (NO) is kortlevend en zorgt voor de afbraak van ozon dicht bij de bron waarbij ook stikstofdioxide (NO₂) ontstaat. Dit proces gebeurt vaker in steden dan op het platteland door een hogere aanwezigheid van NO, uitgestoten door verkeer.
• Stikstofdioxide (NO₂) op zijn beurt zorgt voor ozonvorming op een tijdsschaal van enkele uren. Hierdoor kan ozon gevormd worden op een langere afstand van de plaats waar de precursorgassen zijn uitgestoten.

Meer weten over de uitstoot van ozonprecursoren?

• Indicator uitstoot van ozonprecursoren

Aan de hand van meetplaatsen verspreid over Vlaanderen volgen we de hoeveelheid ozon in de lucht continu op. Waar we geen meetstations hebben worden de waarden geschat op basis van modellen.

Mensen met luchtwegenaandoeningen, ouderen en kinderen zullen sneller symptomen ervaren wanneer er veel ozon in de lucht hangt. Vanaf een uurgemiddelde concentratie boven 180 µg/m³ waarschuwt de VMM de bevolking. Mensen gevoelig voor luchtvervuiling doen dan best geen zware inspanningen tussen 12 en 22 uur. Vanaf een uurgemiddelde boven 240 µg/m³ geldt deze aanbeveling voor de hele bevolking.

Meer weten over de actuele waarden en overschijdingen?

• Actuele waarden en overschrijdingen

Hoe minder ozon er in de lucht hangt, hoe beter voor de gezondheid. Ozon is vooral een probleem in de lente en zomer tijdens warme zonnige dagen.

In Vlaanderen worden maatregelen genomen met het ‘Vlaamse luchtbeleidsplan 2030’ om de uitstoot van ozonprecursoren zo veel mogelijk terug te dringen en de piekconcentraties en de ozonoverschrijdingsdagen te laten afnemen.

Aantal dagen met hoogtse 8-uur gemiddelde hoger dan 120 μg/m³

Meer weten over de concentratie van ozon?

• Indicator ozonconcentratie
• Indicator overschrijdingsdagen
• Waar liggen de meetplaatsen en welke concentraties werden er gemeten (excel)?

Om de uitstoot van ozonprecursoren te berekenen maken we gebruik van de energiebalansen van VEKA, integrale milieujaarverslagen van bedrijven en heel wat wetenschappelijk onderbouwde modellen. Voor het meten en berekenen van de concentraties en de blootstelling maken we gebruik van automatische metingen en modellen.

Meer info over de meetstations en de modellen:

• Hoe wordt de uitstoot berekend?
• Hoe worden de concentraties gemeten en berekend?
• Waarop zijn de modelkaarten gebaseerd?