Grondwaterstand (jaarevalutie)

Freatische grondwaterlagen

Freatische grondwaterlagen zijn niet afgesloten door een (quasi) ondoordringbare laag. De grondwaterstanden reageren er dus vrij snel op de weersomstandigheden. De freatische grondwaterstanden vertonen op korte termijn (2017-2023) opvallend veel statistisch significante stijgingen per meetplaats. Aan het begin van die periode waren er dan ook vooral erg droge en warme jaren, terwijl dat naar het einde van die periode veel minder het geval was. Op langere termijn (2000-2023) zijn er dan weer opvallend veel dalingen. Dat heeft te maken met relatief hoge grondwaterstanden begin jaren 2000 en de lage grondwaterstanden van 2017-2020 en 2022 (zie ook derde figuur).

De effecten van de opeenvolgende droogteperiodes in de periode 2017-2020 en in 2022 zijn dus duidelijk zichtbaar in de resultaten van de trendanalyse op lange termijn. De aanvulling van het freatische grondwater is vooral afhankelijk van neerslag en verdamping. In Vlaanderen regent het jaarrond ongeveer evenveel, maar de verdamping vindt voornamelijk plaats in de zomer. Daarom gebeurt de aanvulling van het grondwater vooral in de winter. De winterneerslag vertoont sinds de jaren 70 een stijging maar in de periode 2000-2023 was er geen duidelijke toename. Het is dan ook vooral de algemene toename van de temperaturen en daarmee ook van de verdamping die het grote percentage dalende, freatische grondwaterstanden in de periode 2000-2023 verklaart. De monitoring van de freatische grondwaterstanden laat bijgevolg ook toe om de effecten van klimaatverandering op te volgen.

De derde figuur geeft de absolute toestand van de freatische grondwaterstanden per dag. Door te vergelijken met alle dagelijkse peilen van de referentieperiode wordt aangegeven of het freatische grondwater historisch hoog of laag staat. Het klassieke, jaarlijkse patroon met lage grondwaterstanden in de zomer en hoge grondwaterstanden in de winter komt duidelijk naar voor. Verder valt ook af te lezen dat:

• er veel (zeer) hoge grondwaterstanden waren in het begin van de jaren 2000;
• de periode 2017-2020 en 2022 gekenmerkt werd door veel (zeer) lage grondwaterstanden;
• er in het erg natte 2024 opvallend veel hoge en zeer hoge grondwaterstanden waren.

Ook hier blijkt dus het verband met de neerslag en de verdamping die samen bepalend zijn voor de voeding van het freatische grondwater.

Afgesloten grondwaterlagen

Bij de meetfilters in de afgesloten grondwaterlagen zijn dalende trends vooral het gevolg van grondwaterwinningen die lokaal nog te groot zijn.

Maar er zijn ook veel meetfilters in afgesloten grondwaterlagen met stijgende trends. Die zijn waarschijnlijk het gevolg van lokale of regionale maatregelen om de afbouw van grondwaterwinningen te stimuleren.

Bij de opmaak van de derde generatie stroomgebiedbeheerplannen is de kwantitatieve toestand van de grondwaterlichamen uitgebreid geëvalueerd voor het referentiejaar 2018:

• 24 van de 26 freatische grondwaterlichamen zijn in een goede kwantitatieve toestand maar waakzaamheid is aangewezen gezien de kwetsbaarheid ten aanzien van de effecten van klimaatsverandering.
• 9 van de 16 afgesloten grondwaterlichamen verkeren in een ontoereikende kwantitatieve toestand, maar vertonen wel een gunstige evolutie.

De stroomgebiedbeheerplannen bepalen wat Vlaanderen zal doen om de toestand van het oppervlaktewater en het grondwater te verbeteren. Alle maatregelen en acties die genomen worden om de toestand van de watersystemen te verbeteren of de overstromingsrisico's beter te beheren, zijn samengebracht in het maatregelenprogramma. Voor het herstel van de grondwatervoorraden zijn vooral volgende maatregelengroepen belangrijk:

• Groep 3 - Duurzaam watergebruik
• Groep 5A - Kwantiteit grondwater

Voor de grondwaterlichamen die zich in een kwantitatief ontoereikende toestand bevinden, zijn herstelprogramma’s opgemaakt. In de actiegebieden grondwater zijn specifieke doelstellingen en afbouwmaatregelen vastgesteld om zo te komen tot een herstel van de goede toestand van het betreffende grondwaterlichaam. Daarnaast zijn ook waakgebieden grondwater aangeduid, waar de evolutie van de toestand nauw in het oog gehouden wordt. Indien nodig kunnen er ook specifieke maatregelen genomen worden om een achteruitgang te vermijden, bv. enkel gebruik van grondwater voor hoogwaardige toepassingen.

• De toestandsrapporten van VMM geven een maandelijks overzicht van de hydrologische toestand.
• De actuele grondwaterstandindicator geeft de huidige toestand freatische grondwater  weer in teksten en figuren en op een interactieve kaart.
• De Databank Ondergrond Vlaanderen geeft de stijghoogtes per meetpunt.
• Meer info over de werking van het grondwatersysteem en de betekenis van lage freatische grondwaterstanden vind je in dit filmpje.
• Meer info over de werking van het afgesloten grondwater vind je in dit filmpje.
• Klimaatportaal Vlaanderen toont fijnmazige kaarten ondersteund door kerncijfers & grafieken per gemeente en heel Vlaanderen over de klimaattoestand (temperatuur, neerslag, verdamping, wind), maar ook over de effecten van een veranderend klimaat zoals wijzigende grondwaterstanden en mogelijke gevolgen daarvan naar waterwinningen, ecosystemen en landbouwpercelen. En dit zowel voor het huidige klimaat als voor de mogelijke klimaatverandering tot 2100.