Grondwaterstand (jaarevalutie)

Freatische grondwaterlagen

Freatische grondwaterlagen zijn niet afgesloten door een (quasi) ondoordringbare laag. De grondwaterstanden reageren er dus vrij snel op de weersomstandigheden. De freatische grondwaterstanden vertonen opvallend veel statistisch significante dalingen per meetplaats:

• periode 2000-2022: 63% (tegenover 3% stijgingen);
• periode 2016-2022: 21% (tegenover 1% stijgingen).

De effecten van de opeenvolgende droogteperiodes in de periode 2017-2020 en in 2022 zijn dus duidelijk zichtbaar in de resultaten van de trendanalyses. De aanvulling van het freatische grondwater is vooral afhankelijk van neerslag en verdamping. In Vlaanderen regent het jaarrond ongeveer evenveel, maar de verdamping vindt vooral plaats in de zomer. Daarom gebeurt de aanvulling van het grondwater vooral in de winter. De winterneerslag vertoont de recente decennia een stijging, maar dit wordt gecompenseerd door de algemene toename van de temperaturen en dus ook van de verdamping. De freatische grondwaterstanden laten dus ook toe om de effecten van klimaatverandering op te volgen.

De derde figuur geeft de absolute toestand van de freatische grondwaterstanden per dag en illustreert het klassieke, jaarlijkse patroon met lage grondwaterstanden in de zomer en hoge grondwaterstanden in de winter. Verder valt ook af te lezen dat:

• er veel (zeer) hoge grondwaterstanden waren in het begin van de jaren 2000;
• de periode 2017-2020 gekenmerkt werd door veel (zeer) lage grondwaterstanden;
• de grondwaterstanden in 2021 normaliseerden;
• er in 2022 opnieuw erg veel (zeer) lage grondwaterstanden genoteerd werden;
• 2023 een minder extreem jaar lijkt te worden met een lager percentage zeer lage grondwaterstanden in vergelijking met 2017-2020 en 2022.

Ook hier is er een duidelijk verband met de neerslag en de verdamping die samen bepalend zijn voor de voeding van het freatische grondwater.

Afgesloten grondwaterlagen

Bij de meetfilters in de afgesloten grondwaterlagen zijn dalende trends vooral het gevolg van grondwaterwinningen die lokaal nog te groot zijn. 

In tegenstelling tot de freatische grondwaterlagen worden er bij de afgesloten grondwaterlagen op heel wat plaatsen stijgende trends vastgesteld. Die zijn waarschijnlijk het gevolg van lokale of regionale maatregelen om de afbouw van grondwaterwinningen te stimuleren.

Bij de opmaak van de derde generatie stroomgebiedbeheerplannen is de kwantitatieve toestand van de grondwaterlichamen uitgebreid geëvalueerd voor het referentiejaar 2018:

• 24 van de 26 freatische grondwaterlichamen zijn in een goede kwantitatieve toestand.
• 9 van de 16 afgesloten grondwaterlichamen verkeren in een ontoereikende kwantitatieve toestand. 

De stroomgebiedbeheerplannen bepalen wat Vlaanderen zal doen om de toestand van het oppervlaktewater en het grondwater te verbeteren. Alle maatregelen en acties die genomen worden om de toestand van de watersystemen te verbeteren of de overstromingsrisico's beter te beheren, zijn samengebracht in het maatregelenprogramma. Voor het herstel van de grondwatervoorraden zijn vooral volgende maatregelengroepen belangrijk:

• Groep 3 - Duurzaam watergebruik
• Groep 5A - Kwantiteit grondwater

Voor de grondwaterlichamen die zich in een kwantitatief ontoereikende toestand bevinden, zijn herstelprogramma’s opgemaakt. In de actiegebieden grondwater zijn specifieke doelstellingen en afbouwmaatregelen vastgesteld om zo te komen tot een herstel van de goede toestand van het betreffende grondwaterlichaam. Daarnaast zijn ook waakgebieden grondwater aangeduid, waar de evolutie van de toestand nauw in het oog gehouden wordt. Indien nodig kunnen er ook specifieke maatregelen genomen worden om een achteruitgang te vermijden, bv. enkel gebruik van grondwater voor hoogwaardige toepassingen.

• De toestandsrapporten van VMM geven een maandelijks overzicht van de hydrologische toestand.
• De actuele grondwaterstandindicator geeft de huidige toestand freatische grondwater  weer in teksten en figuren en op een interactieve kaart.
• De Databank Ondergrond Vlaanderen geeft de stijghoogtes per meetpunt.
• Meer info over de werking van het grondwatersysteem en de betekenis van lage freatische grondwaterstanden vind je in dit filmpje.
• Meer info over de werking van het afgesloten grondwater vind je in dit filmpje.
• Klimaatportaal Vlaanderen toont fijnmazige kaarten ondersteund door kerncijfers & grafieken per gemeente en heel Vlaanderen over de klimaattoestand (temperatuur, neerslag, verdamping, wind), maar ook over de effecten van een veranderend klimaat zoals wijzigende grondwaterstanden en mogelijke gevolgen daarvan naar waterwinningen, ecosystemen en landbouwpercelen. En dit zowel voor het huidige klimaat als voor de mogelijke klimaatverandering tot 2100.