Zware metalen in grondwater

De analyseresultaten worden getoetst aan de grondwaterkwaliteitsnormen en de achtergrondniveaus.

• De grondwaterkwaliteitsnormen zijn vastgesteld voor gans Vlaanderen en opgenomen in Vlarem.
• Een achtergrondniveau is de concentratie van een stof in een grondwaterlichaam die overeenkomt met onbestaande of zeer geringe, antropogene veranderingen van de ongerepte toestand. Het zijn dus concentraties die van nature te verwachten zijn en niet als antropogene verontreiniging worden beschouwd. 

Anno 2023 is de aanwezigheid van concentraties van nikkel en arseen in het grondwater het vaakst problematisch:

• Nikkel: 6,8 % van de meetlocaties scoort matig of ontoereikend, het merendeel van de locaties bevindt zich in de regio van de Kempen. Mogelijke oorzaak zijn de (historische) metallurgische activiteiten, mijnbouw en de oplossing van nikkelhoudende mineralen zoals pyriet. Op deze plaatsen is het grondwater redelijke zuur, waarbij nikkel mobieler is.
• Arseen: 2,7 % van de meetplaatsen scoort matig of ontoereikend. Hoge arseenconcentraties hebben wellicht vaak een natuurlijke oorsprong.

Andere metalen zoals lood, kwik, zink, cadmium, koper en chroom vormen veel minder of geen probleem in grondwater.

De Europese kaderrichtlijn Water vraagt onder meer een bepaling van de kwalitatieve toestand van het grondwater. Daarbij hoort ook een uitgebreide analyse van de zware metalen.

• Twee (van de 42) grondwaterlichamen blijken ontoereikend te scoren voor nikkel. Beide zijn freatische waterlichamen gelegen in het Maassysteem.
• Een grondwaterlichaam, een gespannen lichaam in het Sokkelsysteem (diepe watervoerende lagen van vooral Oost en West-Vlaanderen), scoort ontoereikend voor arseen.
• Voor de andere geëvalueerde zware metalen bevindt zich geen grondwaterlichaam in de ontoereikende toestand, al kunnen er soms wel lokale problemen zijn.

Zowel voor arseen, cadmium, nikkel als zink verbetert de toestand langzaam:

• Het percentage meetplaatsen dat goed of zeer goed scoort, neemt licht toe.
• Voor cadmium, nikkel, kobalt en zink zijn er beduidend meer significante dalingen van de concentraties dan stijgingen.
• Voor arseen zijn beide percentages ongeveer gelijk.

Het grootste deel van de gekende grondwaterverontreiniging met nikkel, cadmium en zink is ontstaan op bedrijfsterreinen van de non-ferro industrie door indirecte lozing en uitloging. Door opwaaiend stof en atmosferische depositie is een grote hoeveelheid metalen vanuit de bedrijfsterreinen in de omgeving terechtgekomen. Door uitloging komt deze verontreiniging terecht in het grondwater. De restproducten van de non-ferroactiviteiten (metaalslakken) werden in de loop van de geschiedenis als verharding gebruikt voor de aanleg van wegen en de ophoging van terreinen. De veroorzakende praktijken zijn grotendeels stopgezet, wat de verbetering van de toestand in de hand zou moeten werken, maar uitlogings- en transportprocessen van zware metalen in het grondwater zijn traag.

De puntbronnen van verontreiniging met zware metalen worden lokaal aangepakt. Ter hoogte van de betrokken fabriekssites (Pelt en Balen) is de bodemsanering opgestart. Voor zinkassen op het openbaar domein (wegen) werd een beleid voor milieuverantwoord hergebruik bij wegenwerken uitgewerkt. Het programma voor verwijdering van zinkassen op terreinen van particulieren en scholen werd uitgevoerd. Maatregelen voor de verdere verbetering van de grondwaterkwaliteit (en de oppervlaktewaterkwaliteit) in de wijdere omgeving zijn in evaluatie.