Blauwalgen? Melden en maatregelen nemen

Blauwalgen komen zowel voor in zoet als in zout water en zijn eigenlijk geen algen, maar bacteriën. Hun wetenschappelijke naam is cyanobacteriën. Er zijn niet minder dan 2000 soorten en ze behoren tot de oudste levensvormen op aarde. Wat ze wel met echte algen gemeen hebben, is hun vermogen om aan fotosynthese te doen. Bij fotosynthese wordt CO₂ omgezet naar biomassa en zuurstof met behulp van zonlicht.

Blauwalgen krijgen meestal pas aandacht als ze bloeien en een drijflaag vormen. Niet alle blauwalgen zijn toxisch, maar het overgrote deel is dat wel.

Een blauwalgenbloei komt voor in de zomer voor, want er moeten aantal factoren aanwezig zijn:

1. een (te) hoog gehalte aan voedingsstoffen (nutriënten) in het water
2. een hoge watertemperatuur
3. een gebrek aan stroming waardoor de bacteriën lange tijd ter plaatse blijven

Een blauwalgenbloei vormt een blauwgroene, soms roodbruine, olieachtige drijvende laag op het wateroppervlak. Als de laag dikker wordt en het wier dichter op elkaar drijft, sterven de blauwwieren af. Dan komen er vaak giftige stoffen vrij die schadelijk kunnen zijn voor mens en dier:

1. Via de mond, via de huid en bij inademing kunnen er bijhorende gezondheidsklachten ontstaan zoals diarree en braken, irritatie van de ogen, oren en huid en hoofdpijn, luchtwegklachten, allergische reacties en astma.
2. Toxines die aanwezig zijn in kleine waterdruppeltjes, kunnen ook via de luchtwegen opgenomen worden. Hierdoor lopen niet alleen zwemmers maar ook hengelaars en beoefenaars van sporten op of aan het water een potentieel risico. Ook honden lopen risico omdat zij met open muil zwemmen.
3. Drijflagen van blauwalgen zien er vaak ook vies uit en kunnen ernstige geurhinder veroorzaken.

Omwille van dit risico wordt bij de vaststelling van een blauwalgenbloei vaak een captatie- en/of recreatieverbod ingesteld. Hierdoor mogen landbouwers geen water meer gebruiken om hun vee te drenken of hun gewassen te beregenen en worden allerlei watersporten verboden. Beide maatregelen kunnen een serieuze economische impact hebben.

Blauwalgenbloeien veroorzaken ook bijkomende problemen in het water:

1. De grote toename van blauwalgen leidt tot een vertroebeling van het water en dus tot een verminderde lichtinval. Hierdoor verdwijnen ondergedoken waterplanten, die belangrijk zijn voor een gezond waterecosysteem.
2. Blauwalgen zijn minder eetbaar dan ander plankton. Daarom wordt bij een massale toename  de voedselketen in het water verstoord.
3. Overdag piekt het zuurstofgehalte in het water als gevolg van de massale fotosynthese . Maar ’s nachts verbruiken de algen veel zuurstof waardoor het zuurstofgehalte scherp daalt. Deze grote schommelingen in de zuurstofhuishouding kunnen schadelijk zijn voor vissen. In het najaar sterven de algen massaal af. Hierbij kan het zuurstofgehalte zo sterk dalen dat vissen en andere waterdieren kunnen sterven. Zuurstoftekort in het water bevordert bovendien de ontwikkeling van botulisme waar vooral watervogels het slachtoffer van worden.

Blauwalgenbloeien vrij makkelijk te herkennen:

• De blauwalgen drijven boven op het water of zitten als vlokken in het water. Ze vormen een (blauw)groene tot roodbruine olie- of verfachtige laag die op het wateroppervlak drijft of er net onder zweeft.
• Ook wanneer je wit of blauw schuim aan de waterkant ziet, is er sprake van blauwalgenbloei.
• Een ongewone watervogelsterfte of vissterfte kan het gevolg zijn van blauwalgenbloei.
• Voor het correct inschatten van de aanwezigheid van blauwalgbloei kan je gebruik maken van de Bloomin'Algae app die je gratis kan downloaden via Bloomin' Algae | UK Centre for Ecology & Hydrology of rechtstreeks via Google Play of de App store

Drijflagen van blauwalgen sluiten na verstoring zoals olie direct weer aaneen.

Zo kan je ze herkennen van andere drijflagen veroorzaakt door kroos, stuifmeel of andere bacteriën. In het eerste geval bestaat de bedekking uit afzonderlijke kleine groene plantjes. Het massale vrijkomen van stuifmeel in het voorjaar kan tot geelachtige drijflaagjes op het water leiden. Sommige andere bacteriën kunnen dunne drijflaagjes vormen die gemakkelijk herkenbaar zijn doordat ze bij verstoring in kleine stukjes uiteenvallen.

Burgers/bedrijven/verenigingen melden blauwalgen:

• in een waterloop: bij de gemeente. Je neemt best een aantal foto's en bezorg die samen met informatie over de locatie en tijdstip van vaststelling aan de milieudienst van je gemeente.
• in een zwem- of recreatievijver: contacteer de waterbeheerder (in de meeste gevallen de gemeente)

Overheden en waterbeheerders melden blauwalgen na controle op het terrein aan de VMM via het meldformulier blauwalgen voor overheden en waterloopbeheerders.

Om watergebruikers te beschermen moet de waterbheerder of lokale overheid:

• ter plaatse de waterrecreanten en -gebruikers waarschuwen voor de risico's
• tijdelijke maatregelen uitvaardigen voor captatie (wateronttrekking) en recreatie.

Download de beslissingsbomen om de juiste maatregelen te nemen en communicatiemateriaal om te waarschuwen op het terrein.

Als eigenaar van een private vis- of recreatievijver kan je zelf enkele maatregelen nemen om de massale toename van blauwalgen tegen te gaan. Blauwalgen kunnen maar tot bloeivorming overgaan indien ze beschikken over voldoende voedingsstoffen (voornamelijk stikstof- en fosforverbindingen). In vijvers die op een ecologisch evenwichtige manier zijn ingericht zijn deze voedingsstoffen slechts beperkt aanwezig. Deze vijvers worden gekenmerkt door helder water, een goed ontwikkelde onderwatervegetatie en een beperkte visstand.

Het toepassen van de volgende basisregels kan helpen om bloeivorming van blauwalgen te beperken/vermijden:

• Vermijd de aanvoer van verontreinigd water
• Beperk de hoeveelheid uitgezette vis
• Vermijd het bijvoederen van vis en beperk het gebruik van lokvoer tijdens het hengelen
• Zorg dat er voldoende onderwaterplanten in de vijver staan en vermijd het verwijderen of beschadigen van deze planten
• Vermijd het verstoren van de onderwaterbodem
• Voeder geen in het wild levende dieren

Voor een land-of tuinbouwer die voor diverse toepassingen ((druppel)irrigatie, drinkwater vee, ….) water gebruikt uit een private vijver of waterbassin, is blauwalgengroei een probleem dat tijdig moet aangepakt worden.  Algen maken het water meer alkalisch en zorgen dus voor een pH-stijging. Verder kunnen ze het irrigatiesysteem verstoppen en problemen veroorzaken bij de waterontsmetting.

Je kan zelf verschillende maatregelen nemen om de massale toename van blauwalgen tegen te gaan. Het water afschermen van licht is de beste oplossing, maar dat is enkel bij watersilo’s gemakkelijk uitvoerbaar. Bij foliebassins is een drijvend afdekzeil een mogelijkheid.  Er bestaan ook voorwerpen uit kunststof (bollen, robuuste drijvende zeshoekige platen,…) die op het water drijven en mee met waterpeil op en neer gaan. Je moet er zoveel aanbrengen tot het wateroppervlak volledig afgedekt is bij de hoogste waterstand. Die alternatieven zijn duur en hevige wind kan een spelbreker zijn.

Wil je een staal laten onderzoeken? Vraag de lijst van erkende labo's aan. Vermeld op het contactformulier 'labo's blauwalgen' in de onderwerpsregel.

Bekijk het overzicht van meest gestelde vragen over blauwalgen en maatregelen voor watergebruikers.