Waarom voeren we deze waterwerken uit?

De Demervallei rond Diest is van oudsher heel overstromingsgevoelig. Het gebied is laag gelegen en waterlopen moeten een lange weg afleggen voor ze de Schelde kunnen vervoegen. Om Diest te beschermen tegen overstromingen werden in de loop der jaren heel wat maatregelen genomen.

Diest

Droogte

Overstromingen

Deel online

Zo werd onder andere de Demer in 1960 gedempt en rond de stad geleid. De rivier was toen al jaren niet meer bevaarbaar en was een open riool geworden. Maar met de rivierbedding verdween ook een grote buffer voor regenwater. Daarom legde de VMM de Demer in 2016 weer open, deze keer proper, beleefbaar en veilig. Voor afvalwater werd een apart rioleringsstelsel voorzien.

Het water dat nu door de Demer stroomt, komt niet van de Demer zelf, maar van de nabijgelegen Begijnebeek. Het waterpeil van de echte Demer stroomopwaarts van Diest ligt namelijk te laag. Met de restauratie van de Grote Steunbeer, een historische stuwconstructie op de omgelegde Demer ter hoogte van Saspoort, willen we het waterpeil verhogen en de rivier weer écht door de stad leiden. Bovendien zal de renovatie de natuur in de omgeving een boost geven en de waterveiligheid en de beleving verhogen.

Aan de Grote Steunbeer kon het water vroeger mondjesmaat door drie openingen. Twee van die openingen werden in de jaren 1960 deels afgesloten met een hoge betonnen drempel. In de middelste doorgang staat een oude houten schuif, die de brandweer in nood kan laten zakken. De bedoeling van de schuif en de drempels was om het grote debiet van de Demer te beperken. Het stroomgebied van de rivier kan stroomopwaarts gemakkelijk 200 kubieke meter water per seconde aanleveren, terwijl de Demer stroomafwaarts maar 55 kubieke meter per seconde aankan zonder te overstromen. De Grote Steunbeer ‘knijpt’ het water en verlaagt het debiet in Testelt en Zichem, zodat overstromingen sterk beperkt worden. De rest van het water wordt tijdelijk opgeslagen in wachtbekkens, waaronder het Schulensbroek en het Webbekomsbroek.

Werking huidige grote steunbeer

Het nadeel van de huidige constructie is dat de stuw niet regelbaar is in functie van droogte of wateroverlast. De nieuwe constructie in de Grote Steunbeer voorziet twee beweegbare klepstuwen en één centrale schuif. Die vernieuwing maakt twee belangrijke ingrepen mogelijk:

1. De stuwconstructie kan deels of volledig worden gesloten. Daardoor stijgt het waterpeil in de Demer (stroomopwaarts van de Grote Steunbeer) en kan de rivier niet alleen rond, maar ook door de stad worden geleid. Een hoger waterpeil heeft ook een positieve invloed op de omliggende natuur. Als de debieten dalen (bij laagwater of in periodes van droogte) zal de stuwconstructie zich meer sluiten om het waterpeil in de Demer stroomopwaarts voldoende hoog te houden.
2. Als het debiet stijgt, zal de stuwconstructie langzaam openen tot de maximale afvoercapaciteit van de afwaartse Demer is bereikt. Die toestand blijft aangehouden tot de wachtbekkens in de buurt zijn leeggelopen. Het wachtbekken van het Schulensbroek was oorspronkelijk bedoeld om één keer om de tien jaar vol te lopen. Momenteel gebeurt dat soms drie keer per jaar, een gevolg van toenemende verharding en de klimaatverandering. De wachtbekkens moeten dus sneller kunnen leeglopen om klaar te zijn voor een volgende episode van hoog water.

Wat gebeurt er met de Teirlings? 

De ‘teirlings’ of teerlingen zijn gemetste pijlers uit donkere en lichte natuursteen, op 100 meter afstand van de Grote Steunbeer. Wellicht vormden ze ooit een noodoverlaat van de Demer naar de Zwarte Beek. De teerlingen zijn momenteel overwoekerd door planten, maar kunnen weer worden vrijgemaakt. Dat is niet nodig voor een goed waterbeheer, maar zou wel mooi zijn vanuit historisch oogpunt. Bovendien kunnen de teerlingen opnieuw dienstdoen als nooduitlaat bij een onverwacht defect aan de Grote Steunbeer. 

Streefdoelen voor omgeving en natuur

De renovatie van de historisch stuw aan Saspoort in Diest is een multidisciplinair project dat meerdere doelen wil realiseren.

• De nieuwe stuw biedt bescherming tegen overstromingen, maakt vismigratie mogelijk en het stijgende grondwaterpeil geeft de natuur een boost.
• De geplande moderne fiets- en wandelbrug en het hogere waterpeil van de Demer in Diest verbeteren de stadsbeleving.
• Door de Grote Steunbeer kwaliteitsvol te restaureren, krijgt waardevol erfgoed een nieuwe functie en wordt het ook in de toekomst optimaal beheerd.

Naast de VMM zetten ook de stad Diest, het Agentschap voor Natuur en Bos, het Agentschap Onroerend Erfgoed, De Vlaamse Waterweg, de provincie Vlaams-Brabant en Aquafin hun schouders onder dit project. Hierdoor kan de VMM veel méér realiseren dan alleen een nieuwe stuw en biedt dit project een belangrijke meerwaarde voor mens en natuur. 

Volop inzetten op beschermen Demervallei  

Stroomafwaarts van de Grote Steunbeer is de Demer geklasseerd als een bevaarbare waterloop en staat De Vlaamse Waterweg in voor het beheer. In het kader van het Sigmaplan worden ook hier maatregelen genomen om wateroverlast tegen te gaan. Zo worden de dijken langs de Demer verwijderd en komen er verder landinwaarts nieuwe dijken om meer bufferruimte voor water te creëren. De vernieuwde Grote Steunbeer zal het mogelijk maken om de waterbuffers stroomopwaarts en stroomafwaarts langs de Demer beter te benutten, om zo de hele Demervallei te beschermen.