Herbeleef de inspiratievoormiddag 'Samen voor Zuivere Lucht'

Het klimaat verandert overal snel en ingrijpend, met toenemende wateroverlast, hitte en droogte als gevolg. Vlaanderen neemt al maatregelen, maar roept ook alle hens aan dek om de grote uitdagingen aan te pakken. Tijdens de inspiratiedag ‘Samen voor Zuivere Lucht en Klimaatadaptatie’ stelde de VMM op vrijdag 9 december 2022 nieuwe tools voor die steden en gemeenten hierbij helpen. De voormiddag stond in het teken van 'Samen voor Zuivere Lucht'.

16 december 2022

Deel online

In het Herman Teirlinckgebouw gonst het al vroeg van de activiteit. Klaterende koffiekopjes en gezellig geroezemoes verraden het al. Hier hangt iets in de lucht. Medewerkers van VMM zorgen er voor een warm welkom op een koude dag. Naarmate de ochtend vordert, druppelen steeds meer mensen de ontvangstruimte binnen. Badges worden afgehaald, blikken van herkenning uitgewisseld. Bij een lekkere kop koffie worden de eerste gesprekken aangeknoopt. Welkom op de studiedag Samen voor Zuivere Lucht en Klimaatadaptatie. 

Verwelkoming

De meer dan 80 deelnemers aan de studiedag worden in het auditorium verwelkomd door moderator Pieter Baert. Ze zijn uit alle uithoeken van Vlaanderen naar Brussel afgezakt maar delen hetzelfde doel: zorgen voor een leefbaar milieu voor de huidige en toekomstige generaties.

Na een ‘luchtige’ start, is het meteen ernst. Want de uitdagingen rond luchtkwaliteit en klimaatverandering zijn groot. De effecten laten zich op verschillende manier voelen: slechte luchtkwaliteit, toenemende hitte, droogte en wateroverlast. Alleen door samen te werken zijn oplossingen ook echt succesvol. Met deze studiedag wil de VMM lokale besturen zowel inspireren, kennis aanbieden als nieuwe tools aanreiken.

VMM als oplossingsgerichte partner

Michiel Van Peteghem, afdelingshoofd Lucht van VMM, schetst de nieuwe rol van de VMM. Terwijl de klemtoon vroeger op monitoring lag, gaat dit nu veel verder. In 2018 toonden meetresultaten slechtere luchtkwaliteit in Vlaanderen dan de modellen aangaven. Niet alleen in de grote steden, maar overal in Vlaanderen was er werk aan de winkel. Maar niet elk lokaal bestuur had de kennis en de capaciteit om deze gegevens ook in beleid om te zetten.

Een signaal voor de VMM om het roer om te gooien en zich naar de gemeentebesturen op te stellen als een oplossingsgerichte partner voor een klimaatbestendige leefomgeving. Vandaag staat deze strategie op punt, is de dienstverlening uitgebreid en worden de bijhorende tools gelanceerd.

Ook al verbetert de luchtkwaliteit in Vlaanderen, het einddoel is nog niet in zicht. De bevolking wordt nog altijd blootgesteld aan concentraties die hoger liggen dan de richtlijnen voor luchtkwaliteit van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). De WHO toont ook steeds duidelijker de schadelijke effecten van een slechte luchtkwaliteit op de gezondheid aan. Fijn stof, stikstofdioxide en ozon dragen in belangrijke mate bij tot ziekte en vroegtijdige sterfte. Daarom wil de VMM vanuit het programma ‘Samen voor zuivere lucht’ met de lokale besturen samenwerken om de luchtkwaliteit in Vlaanderen verder te verbeteren.

Workshops

Workshop - De wijkmobiliteitsplannen in Gent

Op deze workshop lichten Cedric De Clercq van het Mobiliteitsbedrijf en Heijke Rombaut van de Dienst Milieu en Klimaat de Wijkmobiliteitsplannen in Gent toe. Ze informeren over de aanpak, huidige stand van zaken en lessons learned.

Aanpak

De Wijkmobiliteitsplannen voeren het Gentse bestuursakkoord 2019-2014 uit en zetten een beleid verder dat in de vorige bestuursperiode werd gestart met de invoering van het Gentse Circulatieplan en de lage-emissiezone in de binnenstad. In deze legislatuur wordt samen met bewoners en lokale stakeholders werk gemaakt van mobiliteitsplannen in 7 Gentse wijken. Door die focus op lokale participatie is elk plan maatwerk, met een uniforme planmatige aanpak in vier fasen. Het Mobilteitsbedrijf coördineert.

• Fase 1 - Inventarisatie en datacollectie: alle bestaande info wordt samengebracht en geanalyseerd. Op basis van knelpunten en opportuniteiten worden wijkspecifieke doelstellingen geformuleerd.

• Fase 2 - Scenario’s: alle puzzelstukken worden samengelegd en scenario’s worden opgemaakt. Die worden afgetoetst bij burgers en partners.

• Fase 3 - Actieplan en uitvoering: de concrete ingrepen worden gepland en uitgevoerd. De nodige communicatie wordt voorzien.

• Fase 4 – Evaluatie: de toestand voor en na wordt gemeten en geanalyseerd via bevragingen, verkeerstellingen, congestiedata en luchtkwaliteitsmetingen. De resultaten worden geëvalueerd en verwerkt in een rapport dat gepubliceerd wordt.

Stand van zaken

Het eerste Wijkmobiliteitsplan wordt ingevoerd in april 2023. In twee wijken zijn de voormetingen gestart.

Ook hier is goed meten een cruciaal onderdeel van een succesvolle aanpak. Om de impact van de maatregelen op de luchtkwaliteit goed te monitoren, zijn luchtkwaliteitsmetingen heel belangrijk. Deze worden uitgevoerd in samenwerking met de VMM. Per wijk worden op 10 tot 15 meetpunten meetbuisjes met passieve samplers voor stikstofdioxide (NO2) opgehangen. Die worden 6 maanden voor de invoering van het Wijkmobiliteitsplan geplaatst en blijven tot 12 maanden erna hangen. Om de 2 weken haalt de VMM de kokers op voor analyse. Zo kunnen we de effecten van de maatregelen op de luchtkwaliteit duidelijk in kaart brengen.

Lessons learned

1. Bij de invoering van het circulatieplan moest achteraf nog veel worden bijgestuurd. Daarom worden de bewoners in de Wijkmobiliteitsplannen van bij de start betrokken.
2. Participatie op een goede manier organiseren vergt veel tijd. De aard en het aantal signalen verschilt van wijk tot wijk, maar kan heel omvangrijk zijn.
3. De oproep naar bewoners om een meetpunt te zijn, was tijdrovend en kreeg weinig respons. In de volgende wijken worden daarom alleen meetbuisjes aan straatmeubilair opgehangen.
4. Communiceer duidelijk over de rol van de participant in het planningsproces en over de te verwachten effecten.
5. Hou rekening met onverwachte omstandigheden. Zo had de coronapandemie een grote impact op de planning en de timing.
6. Zeker voor het beslissingsproces moet genoeg tijd worden voorzien.
7. Het hele proces doorlopen is tijdsintensief en vraagt de nodige kennis en capaciteit van medewerkers. Bij het Mobiliteitsbedrijf Gent is veel expertise in eigen huis, maar dat is niet in elke gemeente zo.

Workshop VMM-tools

Alle elementen van een knelpuntanalyse zelf bij elkaar zoeken is een hele klus. Je steekt er veel tijd in en hebt er gespecialiseerde software voor nodig. Omdat de nodige data vaak verspreid zitten, is het moeilijk om die gegevens in zijn geheel te benaderen. Zie je door alle verzamelde data de realiteit nog? Samen met partners ontwikkelde de VMM daarom enkele tools om deze analyse te vergemakkelijken om zo lokale besturen te ondersteunen.

1. Screeningstool

De VMM ontwikkelde cocreatief een prototype van een tool waarmee knelpunten afgebakend worden.

Welke mogelijkheden biedt  de screeningstool jou?

• Op de digitale kaart kan je inzoomen op de stikstofwaarden van een bepaalde locatie.
• Zo weet je als lokaal bestuur beter op welke knelpunten je moet focussen.
• Met de tool zie je voor elk meetpunt een evolutie doorheen de tijd.
• Ook industriële missies worden getoond, net als die van het verkeer.
• Per knelpunt zie je wat de bijdrage is van de verschillende bronnen van vervuiling.
• Door te spelen met de richtwaarden, komen er nieuwe knelpunten in beeld. Als lokaal bestuur bepaal je zo zelf waar je wil op inzetten. Is de ambitie bv. om duurzaam onder de 20 microgram te blijven, dan toont de tool waar de problemen zitten.

Welke inzichten haal je uit de screeningstool?

1. In de analyse is het belangrijk om genoeg tijd voor oplossingen te voorzien, want daar gaat het tenslotte om.

2. Een tool is maar zo bruikbaar als de kwaliteit van de inputgegevens. Daarom blijft het nodig om samen verder te werken aan de best beschikbare gegevens.

2. Flomovia

Flomovia is een fijnmazig propagatiemodel dat gebruik maakt van verkeersmodellen van de Dienst Mobiliteit en Openbare Werken (dMOW). De tool gebruikt zowel echte tellingen als synthetische data. Je kan ermee op straatniveau kijken om zo een beter zicht te krijgen op lokale mobiliteit.

Welke mogelijkheden biedt Flomovia jou?

• De tool gebruikt Open Streetmap.
• De software is open source: iedereen kan updaten en corrigeren.
• De tool toont werkelijke snelheden van voertuigen.
• Je kan tellingen voor vrachtverkeer en personenauto’s apart zien.
• De data wordt aangeleverd door Vlaams Verkeerscentrum en Telraam.
• Voorlopig is er nog geen toestemming om ook de info van de ANPR-camera’s te gebruiken.
• De plaatsen met een hoge verkeersintensiteit worden in het rood weergegeven op de kaart.

• Met de tool kan je inzoomen op een bepaalde gemeente en zo de lokale situatie bekijken.

  • Aantal personen/wagens per dag (ochtend, overdag, nacht)
  • Onderlinge verhouding
  • Snelheden op de weg op alle tijdstippen

Welke inzichten haal je uit Flomovia?

• De Flomovia-score geeft de mate weer waarin een resultaat is gebaseerd op een telling. Het is de bedoeling om zo veel mogelijk data uit tellingen te gebruiken.
• Dit is een nieuw project dat verbeterd en verfijnd wordt door de samenwerking van VMM en dMOW.
• Voetgangers en fietsers zijn niet meegenomen omdat ze geen emissies uitstoten en dus geen impact op de luchtkwaliteit hebben. Toch kan het interessant zijn om dat in de toekomst wel te doen. Zo kan bekeken worden of meer fietsers leidt tot minder autoverkeer en omgekeerd. 

Bevraging

Op het einde van de sessie worden de deelnemers bevraagd. Met de input kunnen beide tools verder geoptimaliseerd worden.

Workshop Scenariotool

Tijdens deze sessie stelt ontwerpbureau Namahn de Scenariotool voor, waarna feedback van de deelnemers wordt verzameld. De tool is nog in ontwikkeling.

Wat is de scenariotool?

Met de tool kunnen we de impact van bepaalde scenario’s voor de aanpak van een knelpunt simuleren. Bv. in een bepaalde wijk of straat is er veel sluipverkeer en is de luchtkwaliteit niet goed. De tool laat dan het effect van bepaalde maatregelen zien. Kies je bv. voor een ‘knip’, dan toont de tool het effect van deze ingreep op het verkeer en op de luchtkwaliteit. Door te switchen tussen scenario’s zie je welke maatregelen het meeste impact hebben.

Wat zijn de mogelijkheden van de scenariotool?

• Je kan verschillende scenario’s met elkaar vergelijken om de ‘beste’ oplossing te kiezen.
• Je krijgt kaarten te zien met de situatie in een referentiejaar én de nieuwe situatie. Evenals een kaart met verschil tussen beide om de impact te bekijken.
• Je kan het resultaat opvragen voor een bepaald specifiek punt.
• Je kan de cases delen met anderen.

Hoe komt de Scenariotool tot stand?

• De hele aanpak is gebruikersgericht en werd uitgewerkt volgens de principes van Service Design (empathise, define, ideate en combine, prototyping en test).
• Er werd een gebruikersonderzoek gevoerd met interviews met 10 lokale besturen.
• In een verhalenworkshop brachten gebruikers realistische verhalen (concrete situaties, context, personen).
• Die verhalen werden omgezet naar concepten.
• Momenteel worden er testen uitgevoerd met de gebruikers.

Wanneer is de Scenariotool gebruiksklaar?

De ontwikkeling van de tool is voorzien in 2023. De eerste versie moet klaar zijn tegen eind 2023.