Gebruik van gewasbeschermingsmiddelen

De landbouw is veruit de grootste gebruiker van gewasbeschermingsmiddelen (94 % in 2019) en is dus zeer bepalend voor het totale gebruik. Binnen de landbouw is het aandeel van de akkerbouw iets groter dan dat van de tuinbouw.

De 3 meest gebruikte gewasbeschermingsmiddelen in 2019:

• Mancozeb (15 % van het totaal gebruik), een fungicide dat vooral in de aardappelteelt gebruikt werd. Sinds begin 2022 mag het niet meer toegepast worden.
• Aluminiumsilicaat (8 % van het totaal gebruik), wordt enkel gebruikt in de fruitteelt waar het ingezet wordt tegen insecten.
• Glyfosaat (7 % van het totaal gebruik), een herbicide dat in allerlei landbouwteelten maar ook daarbuiten toegepast wordt. Sinds oktober 2018 mag het niet meer gebruikt worden voor niet-professionele toepassingen.

In de periode 1990-2010 is de verkoop van gewasbeschermingsmiddelen in Vlaanderen ongeveer gehalveerd door:

• introductie van geïntegreerde en biologische bestrijding
• gebruiksbeperking door strengere residucontroles
• verbeterd gamma gewasbeschermingsmiddelen (hoge werking bij lage dosissen)
• nieuwe technologische ontwikkelingen (spuitinstallaties)
• gepaste doseringen
• efficiëntere formuleringen
• het streven naar nulgebruik door openbare besturen

Weersomstandigheden spelen ook een rol en zorgen voor fluctuaties per jaar.

De nieuwe methode om het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen te bepalen op basis van het landbouwmonitoringsnetwerk werd toegepast op de cijfers vanaf 2011. De resultaten tonen een langzame stijging tussen 2011 en 2016. In de periode 2016-2019 is het totale gebruik van gewasbeschermingsmiddelen gedaald met 18 %.

Het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen buiten de landbouw vertoont een geleidelijke daling sinds 2013. Dit illustreert het effect van het streven naar nulgebruik (Zonder is Gezonder) door openbare diensten. Ook het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen door particulieren is duidelijk gedaald (-59 % in de periode 2011-2019).

De meest gebruikte gewasbeschermingsmiddelen vertonen de laatste jaren geen uitgesproken trends.  Pelargonzuur, dat verkocht wordt als vervangmiddel voor glyfosaat, is wel sterk toegenomen sinds 2018.

De stroomgebiedbeheerplannen bepalen wat Vlaanderen zal doen om de toestand van het oppervlaktewater en het grondwater te verbeteren. Alle maatregelen en acties om de toestand van de watersystemen te verbeteren of de overstromingsrisico's beter te beheren, zijn samengebracht in het maatregelenprogramma. Voor deze indicator is vooral Groep 7B - Verontreiniging oppervlaktewater van belang.

Het NAPAN (Nationaal Actie Plan d’Action National) omvat alle gecoördineerde plannen inzake pesticiden in België. Zo wordt op nationaal vlak beslist over de toelating van pesticiden.

De website Zonder is gezonder geeft tips om het gebruik van pesticiden te voorkomen op groenzones en verhardingen.

De toxiciteit van gewasbeschermingsmiddelen en de tijd nodig om ze af te breken verschillen echter sterk van stof tot stof. Daarom werd in het verleden een indicator in het leven geroepen die deze kenmerken in rekening brengt (zie indicator Druk op het waterleven door gewasbescherming).