Zware metalen in fijn stof

Zware metalen in fijn stof in Hoboken

In Hoboken, in de wijk Moretusburg, ligt het bedrijf Umicore. De activiteiten van dit bedrijf zijn een bron van zware metalen in de omgevingslucht van Hoboken, dit brengt een gezondheidsrisico mee voor de omwonenden. In Hoboken volgt de Vlaamse Milieumaatschappij de luchtverontreiniging door zware metalen op vanaf 1975. Na de overschrijding van de Europese grenswaarde van lood, werd er in 2016-17 een actieplan opgemaakt. Hierin wordt de verontreiniging door lood aangepakt. De situatie wordt periodiek geëvalueerd door de werkgroep milieu & gezondheid Hoboken. In 2023 werd vastgesteld dat voor de metingen van zware metalen in fijn stof:

De Europese grenswaarde voor lood en de Europese streefwaarden voor cadmium en nikkel werden gehaald.
De Europese streefwaarde voor arseen werd niet gehaald op 2 van de 3 meetplaatsen.

Gezondheidseffect

Zware metalen verspreiden zich via stofdeeltjes in de lucht en komen via de ademhaling in het lichaam. Kleine hoeveelheden aan zware metalen geven geen onmiddellijke gezondheidsproblemen na inname, maar kunnen bij langdurige blootstelling de gezondheid schaden:

Arseen: long- en huidtumoren bij chronische vergiftiging; dikwijls fataal bij acute inname.
Cadmium: acute longaantasting bij inademing (o.a. longkanker); schade aan nieren en skelet; fataal bij chronische inname; verminderde vruchtbaarheid
Lood: schade aan maag en ingewanden; bloedarmoede; aantasting zenuwstelsel; groei- en leerstoornissen; verminderde vruchtbaarheid
Nikkel: allergie en irritaties bij huidcontact; kanker bij inname; astma bij inademing

De WGO drukt de schadelijkheid van arseen en nikkel uit als het aantal extra kankergevallen bij een levenslange blootstelling aan een bepaalde concentratie. Cadmium is ook kankerverwekkend maar de WGO berekende hiervoor geen risico. De risico’s voor de verschillende meetplaatsen op basis van de concentraties in de omgevingslucht in 2023 staan in de tabel:

Risico's groter dan 1 op 1.000.000 zijn gezondheidskundig niet verwaarloosbaar
Gezondheidskundig is er in Hoboken een extra risico op kanker. Dit risico is niet verwaarloosbaar.

Polluent	Extra risico op kanker bij levenslange blootstelling
Arseen	Tussen 1/60.000 en 1/167.000 afhankelijk van de woonplaats
Nikkel	Tussen 1/430.000 en 1/890.000 afhankelijk van de woonplaats

Doelstellingen

Naam	Polluent	Doelstelling	Meetplaatsen die de doelstelling halen in 2023
EU-jaargrenswaarde	Lood	0,5 µg/m³	✅ 3/3
EU-streefwaarde	Arseen Cadmium Nikkel	6 ng/m³ 5 ng/m³ 20 ng/m³	❌ 1/3 ✅ 3/3 ✅ 3/3
WGO-advieswaarde	Lood Cadmium	0,5 µg/m³ 5 ng/m³	✅ 3/3 ✅ 3/3

Toestand

Op basis van modellering berekent de VMM hoeveel inwoners er wonen in de overschrijdingszone. Dit is de zone waar het jaargemiddelde hoger is dan de Europese grens- of streefwaarde.

In Hoboken werd in 2023:

Enkel de streefwaarde voor arseen niet gehaald op 2 van de 3 meetplaatsen.
Ongeveer 1,2 % van de inwoners blootgesteld aan arseenconcentraties boven de Europese streefwaarde.

Voor lood en cadmium was er geen overschrijdingszone.

Polluent	Norm	Oppervlakte overschrijdingszone	% bevolking in overschrijdingszone
Arseen	6 ng/m³	1,32 km²	1,2 %
Cadmium	5 ng/m³	geen	geen
Lood	0,5 μg/m³	geen	geen

Evolutie

Lood:

Tussen 2004 en 2011 bleven de loodconcentraties op de verschillende meetplaatsen van dezelfde grootteorde.
Vanaf 2012 was er op alle meetplaatsen een stijgende trend. Door de sterke stijging in november en december 2015 was er op één meetplaats een overschrijding van de Europese grenswaarde.
Globaal gezien is er tussen 2015 en 2023 een dalende trend op alle meetplaatsen.

Cadmium:

De jaargemiddelden van cadmium kennen een schommelend verloop rond de Europese streefwaarde die eind 2012 in werking trad.
De streefwaarde werd gehaald in 2013, 2017, 2018 en vanaf 2020 op alle meetplaatsen.
In 2012, de periode 2014 - 2016 en in 2019 werd de streefwaarde op 1 meetplaats niet gehaald.
Vanaf 2020 is er een sterke daling van de jaargemiddelden voor cadmium.

Arseen:

Over de jaren heen schommelen de arseenresultaten sterker in vergelijking met lood en cadmium.
Tussen 2013 en 2017 werd de Europese streefwaarde op geen enkele meetplaats gehaald.
In 2018 en vanaf 2023 werd op de meetplaats 'Jozef Leemanslaan' (het verst verwijderd van Umicore) de streefwaarde wel gehaald.
Sinds de start van de metingen is er op alle meetplaatsen globaal gezien een dalende trend.

Hoe pakken we dit aan?

Na het overschrijden van de Europese grenswaarde voor lood in 2015 werd conform de bepalingen van de kaderrichtlijn Luchtkwaliteit door de Vlaamse Overheid een saneringsplan opgesteld. De acties van dit plan zijn uitgevoerd. Op basis van voortschrijdend inzicht worden jaarlijks nieuwe maatregelen geïnitieerd door het bedrijf Umicore Hoboken om de concentraties van zware metalen in de omgevingslucht verder te doen dalen onder de milieukwaliteitsnormen. Via vergunnings- en handhavingsbeleid volgen overheidsinstanties zoals VMM de uitvoering van deze maatregelen op en evalueert VMM de impact van de maatregelen op de luchtkwaliteit. Daarnaast is er ook de werkgroep Hoboken. Deze komt 2 keer per jaar samen. Hierin zetelen de stad Antwerpen, het district Hoboken, de provincie Antwerpen, de Vlaamse overheidsinstellingen en Umicore. De VMM stelt op deze stuurgroep de resultaten van de luchtmetingen in de omgeving van Hoboken voor. Tenslotte is er ook het Vlaams Luchtbeleidsplan 2030. Dit bevat maatregelen voor de verbetering van de luchtkwaliteit in Vlaanderen. Algemene maatregelen om de uitstoot, concentratie en depositie van zware metalen te verlagen zijn niet in het Vlaams Luchtbeleidsplan opgenomen.

Vlaamse
Milieumaatschappij

Zware metalen in fijn stof

Gezondheidseffect

Doelstellingen

Toestand

Evolutie

Hoe pakken we dit aan?

Meer informatie

Feiten & cijfers

Beleid

Diensten & producten

Projecten

Tips