Veelgestelde vragen IMPACT-tool

In de zomer van 2021 kwam IPCC in haar ‘6de Assessment Report’ of AR6 met nieuwe, mondiale klimaatscenario's (zogenaamde SSP's). Die scenario's zijn een verfijning ten opzichte van de scenario’s uit het 5de Assessment Report of AR5 (zogenaamde RCP's). Die laatste vormen de basis voor alle modelberekeningen die momenteel in het Klimaatportaal en dus ook de IMPACT-tool getoond worden.

Verwachte mondiale opwarming volgens emissiescenario’s uit het AR5-rapport (2014) en AR6-rapport (2021) van het IPCC

Op termijn valt te verwachten dat de mondiale scenario's opnieuw zullen doorgerekend worden op fijnere schaal voor België en Vlaanderen. De VMM is bereid mee te werken aan die verfijning, en vervolgens de resultaten daarvan ook te laten doorwerken in een nieuwe iteratie van klimaateffect- en klimaatimpactmodellen. Zulke doorrekeningen kennen een lange doorlooptijd, vaak van meerdere jaren.

In afwachting daarvan blijft het huidige kaartmateriaal richtinggevend voor het uitvoeren van analyses over klimaatkwetsbaarheid en impact in Vlaanderen, en ook voor het opzetten van adaptieve maatregelen. Nieuwe IPCC-scenario’s introduceren namelijk geen sterk verschillend beeld van de mogelijke evoluties van de mondiale klimaattoestand tot 2100. Zo’n nieuw scenario zorgt er wel voor dat de onzekerheid over die mogelijke evolutie steeds kleiner wordt.

Verdere uitbreiding van thema’s en kaartlagen/indicatoren in de IMPACT-tool zijn zeker mogelijk en wenselijk.

Samen met partners wil de VMM graag de mogelijkheden daartoe verkennen. Ideeën die op tafel liggen zijn kaartlagen omtrent het effect van klimaatverandering op waterkwaliteit en op luchtkwaliteit; de impact van klimaatverandering op kwetsbare infrastructuur, gezondheid, economie ... .

Geïnteresseerd in een mogelijke samenwerking? Stuur ons een mailtje via info@vmm.be.

De VMM engageert zich om het materiaal van klimaatadaptatietools periodiek te actualiseren en de historiek die hieruit ontstaat mee te ontsluiten. De periodiciteit van de actualisaties zal bepaald worden door het beschikbaar komen van nieuwe basisdata, bijgestelde scenario-inzichten enz.

Die actualisaties kunnen een (indirecte) manier zijn om de positieve gevolgen van adaptieve ingrepen op te volgen. Een andere manier daartoe kan bestaan uit het uitbouwen van een adaptatiemonitoring. Voor dit laatste verkende de VMM samen met het Departement Omgeving van de Vlaamse Overheid de mogelijkheden in 2024.

Klimaatscenario's zijn aannemelijke en samenhangende voorstellingen van het toekomstige klimaat. Met samenhangend bedoelen we dat de verandering van de verschillende klimaatvariabelen zoals temperatuur, neerslag en wind, onderling binnen een scenario, natuurwetenschappelijk consistent zijn.

Klimaatscenario’s hebben meestal een tijdshorizon van 50 tot 100 jaar. Ze verschillen van weersverwachtingen (tot 10 dagen vooruit) en seizoensverwachtingen (tot 100 dagen vooruit) en doen alleen uitspraken over de statistiek van het weer en de kans op extreem weer op de langere termijn.

Klimaatscenario’s laten ons toe op georganiseerde wijze om te gaan met klimaatverandering. Door gebruik te maken van gestandaardiseerde scenario’s kunnen we resultaten voor verschillende toepassingen en maatschappelijke sectoren vergelijken.

De veranderingen in klimaat worden voortdurend gemonitord en onderzocht over de hele wereld. De vertaling van die onderzoeksresultaten naar Vlaanderen leveren onze klimaatscenario’s op.

Ze zijn gebaseerd op:

• het historische, waargenomen klimaat
• berekeningen met wereldwijde klimaatmodellen

Op vraag het de Verenigde Naties bundelt een breed panel van wetenschappers, het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), vijfjaarlijks de meest recente bevindingen in zogenaamde ‘Assessment Reports’. Het vertrekpunt voor de klimaatscenario's op het Klimaatportaal Vlaanderen (en dus ook de IMPACT-tool), is het IPCC-rapport van 2015: AR5, Deze informatie is vervolgens verfijnd met simulaties van regionale Europese klimaatmodellen en resultaten van enkele hogere-resolutie klimaatmodellen voor België (modellen van KU Leuven, VITO, KMI en UCL).

Rekening houdend met het oordeel van klimaatexperts, en de nog grote onzekerheid in de klimaatmodellering, zijn er uit vele tientallen scenariovarianten en modelresultaten via ‘statistische neerschaling’ drie klimaatscenario’s voor Vlaanderen afgeleid: laag, midden en hoog. De door de mens veroorzaakte klimaatverandering in Vlaanderen zal met hoge waarschijnlijkheid evolueren tussen de uiterste grenzen van deze 3 scenario’s.

Meer informatie lees je in het Klimaatrapport 2015 van VMM.

Huidig klimaat valt meestal samen met de periode 1976-2005, behalve bij thema's hitte en grondwater.

Voor de meeste parameters op het Klimaatportaal (IMPACT-tool) beschrijft 'huidig-klimaat' de situatie in de periode 1976-2005, Dit is in lijn met o.a. het VMM Klimaatrapport (2015) en de klimaatscenario's die werden afgeleid/neergeschaald voor België en Vlaanderen in de BELSPO-studie CORDEX.be.

Hierop zijn momenteel 2 uitzonderingen:

• binnen het thema 'hitte' valt 'huidig klimaat' samen met de periode 2000-2019. Reden daartoe is dat onvoldoende brondata beschikbaar zijn om deze reeks verder terug in de tijd te reconstrueren.
• binnen het thema 'grondwater' valt 'huidig klimaat' samen met de periode 1988-2017. Dit betreft de meeste representatieve tijdsreeks voor huidig klimaat die voor deze parameters beschikbaar is in Vlaanderen.

Op termijn wordt een verdere verfijning en actualisatie van de klimaatscenario's voor Vlaanderen voorzien, in lijn met de nieuwste internationale scenario's. Daar zal wellicht ook de periode van 'huidig klimaat' bijgesteld worden. De voorbereidingen voor zo'n vernieuwde neerschaling naar België en Vlaanderen zijn momenteel lopende, en eerste output daarvoor is pas vanaf eind 2026 te verwachten.

De IMPACT-tool hanteert 2050 als algemeen zichtjaar voor toekomstige, mogelijke klimaatverandering en de bijhorende effecten en impacts. Waarom?

• Zowel de nieuwe Europese Adaptatiestrategie als het Vlaamse beleid streven ernaar tegen 2050 volledig klimaatbestendig te zijn. Klimaatadaptatie omvat alle maatregelen die ons helpen de mogelijke effecten en impacts van (verdere) klimaatverandering op te vangen of minstens te milderen. Om zicht te krijgen waar en wanneer adaptieve maatregelen nodig zijn, is zicht op de mogelijke situatie in 2050 cruciaal.
• Heel wat adaptieve maatregelen omvatten ruimtelijke ingrepen. Zulke infrastructuurwerken vergen vaak een lange doorlooptijd, en de infrastructuur die men dan aanbrengt gaat vaak meerdere decennia mee. Het is belangrijk dat zulke ruimtelijke ingrepen ook nu al rekening kunnen houden met een mogelijk klimaat in 2050.
• Voor beleidsplannen is 2050 een beter te hanteren tijdshorizon dan de 2100 die eerder gangbaar is in wetenschappelijke studies. Immers, hoe verder beleidsplannen vooruit moeten kijken, hoe groter de onzekerheden waarmee ze dienen om te gaan.

Daarnaast geeft de IMPACT-tool ook een doorzicht tot 2100, waar mogelijk en waar fijnmazige modeloutput voor Vlaanderen beschikbaar is tot die horizon. 2100 - representatief voor het klimaat tussen 2070 en 2100 - is de tijdhorizon die ook heel wat internationale wetenschappelijke en politieke gemeenschappen gebruiken bij klimaatstudies. De reden voor die horizon is:

• Enerzijds is het onmogelijk om met enige nauwkeurigheid te voorspellen hoeveel broeikasgassen er zullen vrijgegeven worden in de volgende eeuwen en hoeveel dit het klimaat zal beïnvloeden.
• Anderzijds is het bereik ver en extreem genoeg om een goed inzicht te verschaffen in wat er kan of nog moet gebeuren om de huidige generaties op aarde voor te bereiden aan mogelijke gevolgen van het veranderende klimaat.

Waar beschikbaar voor Vlaanderen, toont de IMPACT-tool ook informatie voor andere, tussenliggende jaren (2030, 2075).

Deze toekomstbeelden leren ons hoe kwetsbaar Vlaanderen is voor klimaatverandering en laten toe stapsgewijs naar een toekomstbeeld toe te werken en zo de weerbaarheid van Vlaanderen tegen klimaatverandering te verhogen.

Wanneer we alle huidig beschikbare klimaatmodelresultaten die relevant zijn voor Vlaanderen op een rij zetten, komt het hoog-impactscenario overeen met de bovengrens van het 95%-betrouwbaarheidsinterval: 95% van die resultaten geven een lagere inschatting van klimaatverandering en 5% een nog hogere. Het gehanteerde hoog-impactscenario komt overeen met het internationaal gehanteerde RCP8.5 broeikasgasscenario.

Dit betreft een scenario inzake wereldwijde uitstoot en concentraties aan broeikasgassen waarbij het huidige uitstootpad blijft aangehouden en de mens er niet in slaagt de komende decennia de weg naar een mondiale, koolstofarme economie in te slaan. Ondanks alle plannen en afspraken om de mondiale broeikasgasuitstoot sterk te reduceren, valt op basis van de werkelijke uitstoot afgelopen jaren zo'n scenario nog steeds niet uit te sluiten.

Onderstaande figuur toont aan hoe het RCP8.5-scenario zich verhoudt t.o.v. de andere RCP-scenario’s en welk bereik aan mondiale temperatuurtoenamewaarden (t.o.v. de pre-industriële periode) overeenkomt met elk van de RCP-scenario’s.

Het hoog-impactscenario houdt dus rekening met een wereldwijd gemiddelde temperatuurstijging tussen de 3,2 en 5,4 °C tegen 2100, ten opzichte van het pre-industriële tijdperk. De werkelijke klimaatverandering zal ‘met hoge waarschijnlijkheid’ gelegen zijn tussen het huidige klimaat en wat het hoog-impactscenario aangeeft.

Wat zal uiteindelijk het effectieve klimaat zijn in 2100? Dit is sterk afhankelijk van de mondiale uitstoot aan broeikasgassen in de komende decennia. Inspanningen wereldwijd hebben hier een sterke invloed op. Maar het hoog-impactscenario biedt een goed referentiekader om onze regio meer weerbaar en klimaatbestendig te maken, wanneer Vlaanderen wil anticiperen op de mogelijke klimaatverandering.

Uitzondering op bovenstaande is het thema 'Zeespiegelstijging' in de IMPACT-tool. In het kader van de kustverdediging bestaan 2 scenario's voor onze kust: een midden-variant (met 80 cm stijging van het stormvloedniveau tegen 2100) en een 'worst case'-variant (met 240 cm stijging van het stormvloedniveau tegen 2100). In het verlengde van het Masterplan Kustveiligheid dat momenteel wordt uitgevoerd door Afdeling Kust, geeft de IMPACT-tool voor het thema 'Zeespiegelstijging' de waterstanden weer bij een 1000-jarige storm volgens het midden-scenario.

De IMPACT-tool toont naast het huidig klimaat een hoog-impactscenario tot 2100. Dat houdt rekening met een wereldwijd gemiddelde temperatuurstijging tussen 3,2 en 5,4 °C tegen 2100 (ten opzichte van het pre-industriële niveau). Wil je toch weten wat de impact in Vlaanderen is bij andere mondiale temperatuurstijgingen, zoals +1.5°C, +2°C of +3°C tegen 2100? Daarvoor kan je dezelfde hoog-impactscenarioresultaten gebruiken, maar voor een andere tijdshorizon dan 2100.

Hieronder vind je een handige tabel.

Eind 2018 bedroeg de mondiale temperatuurstijging afgerond +1°C. Als wij de mondiale temperatuurstijging interpoleren tussen +1°C in 2018 en +5.4°C voor 2100, dan zien we voor 2030 een mondiale temperatuurstijging van afgerond +1.5°C. Voor 2050 is dit +2.5°C (zie Figuur):

• Bij benadering is het dus zo dat de impactresultaten voor het hoog-impactscenario in de IMPACT-tool voor 2030 overeenkomen met een mondiale temperatuurstijging van +1.5°C tegen 2100.
• De impactresultaten voor het hoog-impactscenario in de IMPACT-tool voor 2050 komen overeen met een mondiale temperatuurstijging van +2.5°C tegen 2100.
• De impactresultaten voor een mondiale temperatuurstijging van +2°C tegen 2100 liggen dan midden tussen deze voor 2030 en deze voor 2050.

Deze aanpak laat toe om de invloed van mitigatie (duurzaam klimaatbeleid) op de impactresultaten tegen 2100 in te schatten, door gebruik te maken van de impactresultaten voor 2030 en 2050. Dit voorkomt dat ook de impactresultaten bij andere klimaatscenario’s dan het hoog-impactscenario opgeladen moeten worden in de IMPACT-tool van het Klimaatportaal.

Figuur: Historische en toekomstige mondiale temperatuurstijging voor de verschillende RCP-scenario’s. De groene lijnen geven de waarden van deze mondiale temperatuurstijging bij het hoog-impactscenario (de bovengrens van de RCP8.5 onzekerheidsband) voor 2030, 2050 en 2100.

Bron figuur: IPCC report “Climate Change 2013: The Physical Science Basis”