Lokale maatregelen tegen droogte en wateroverlast

De klimaatverandering laat zich in Vlaanderen vooral voelen met toenemende periodes van aanhoudende droogte en intensere neerslag die leidt tot overstromingen. Steden en gemeenten kunnen de uitdaging aangaan door werk te maken van concrete oplossingen rond droogte en waterbeheer. Hiermee hebben ze een grote impact op de leefbaarheid voor hun inwoners en hun omgeving.

25 april 2024

Droogte

Overstromingen

Deel online

Wat is de situatie in Vlaanderen?  

Vlaanderen staat voor grote uitdagingen op vlak van waterbeheer. In vergelijking met andere landen is er in Vlaanderen en Brussel weinig water beschikbaar: 1100 tot 1700 m3 per persoon per jaar. Bovendien verhogen de hoge bevolkingsdichtheid, een sterke economie, een intensieve landbouw en de impact van klimaatverandering de druk op de beschikbare waterhoeveelheid, waardoor Vlaanderen snel kampt met waterschaarste. Daarnaast zijn er ook vaker periodes met intense neerslag die leiden tot wateroverlast of overstromingen. Daarom is er een doordacht waterbeheer en -gebruik nodig.   

Wat kunnen steden en gemeenten doen?  

Maatregelen tegen waterschaarste   

Waterschaarste vraagt een systeemaanpak. Dat doen we in Vlaanderen via de Blue Deal. Enerzijds verhogen we de waterbeschikbaarheid door het water beter vast te houden en meer te laten infiltreren. Anderzijds beperken we de watervraag door bestaande en alternatieve waterbronnen efficiënter en circulair te gebruiken.  

Gemeenten kunnen hieraan bijdragen door meer water en groen te voorzien zowel in de bebouwde omgeving als in de open ruimte, door in te zetten op herstel en aanleg van natte natuur en het herstellen van de sponsfunctie van het landschap.  Hiervoor hebben gemeenten eerst een duidelijke visie en plan van aanpak nodig. Ze kunnen hiervoor de basis leggen door dit engagement uitdrukkelijk op te nemen in het nieuwe bestuursakkoord. 

Op zoek naar inspiratie? Succesvolle projecten die groenblauwe oplossingen realiseren en natuurlijke watersystemen herstellen:  

• Groenblauwe transformatie in Vorselaar 
• Klimaatrobuuste woonerven in Temse 
• Herstel Springbos Goorbosbeekvallei Duffel 
• Vernatten veengebied in Kelchterhoef Houthalen-Helchteren
• Ondergrondse buffer Kerelsplein Roeselare

Gemeenten kunnen ook een belangrijke faciliterende rol vervullen bij het uitwisselen van waterstromen zoals (gezuiverd) hemel- en afvalwater, proceswater tussen verschillende (landbouw)bedrijven, verenigingen, enz. Gemeenten kennen als geen ander de lokale behoeftes en het aanbod en kunnen rechtstreeks in contact treden met de lokale actoren. Voorbeelden van wateruitwisselingsprojecten.

Gemeenten kunnen het goede voorbeeld geven en zitten aan de bron: ze kennen dewateraudit behoeftes, het aanbod, het landschap en hebben de nodige contacten. Gemeenten kunnen communiceren en hun burgers bewust maken van de problematiek rond waterschaarste en droogte, watervriendelijk huishouden, tuinieren en (ver)bouwen. Raadpleeg de info en tools om aan waterbesparing te doen. 

Maatregelen tegen wateroverlast

Overstromingskaarten raadplegen en toepassen 

Het is in eerste instantie belangrijk voor gemeenten te weten waar overstromingen kunnen optreden. Wateroverlast kan zich op drie fronten voordoen: overstromingen vanuit de zee, overstromingen van waterlopen, overstromingen door (lokale) intense neerslag. Gemeenten kunnen via de overstromingskaarten opzoeken waar er lokaal overstromingsgevoelige gebieden zijn. Deze overstromingskaarten bevatten zeer nauwkeurige, lokale informatie over de drie bronnen van overstromingen.  

Projecten doordacht vergunnen 

Met het vergunningenbeleid hebben gemeenten een belangrijk beleidsinstrument in handen om wateroverlast bij hun inwoners te voorkomen. Voor de bouw van woningen, bedrijfsgebouwen, of een infrastructuurproject is onder meer de watertoets voorzien. In bepaalde situaties moeten gemeenten bij het uitvoeren van de watertoets advies vragen aan de betrokken waterbeheerder. De waterbeheerder kan aanbevelingen formuleren om de geplande activiteiten bij te sturen om zo de verwachte impact aan en van het watersysteem te vermijden, te beperken, te herstellen of te compenseren.    

Gemeenten zijn vaak het eerste aanspreekpunt voor ontwikkelaars van woningen of andere bouwprojecten. Het is daarbij belangrijk om van bij de aanvang van deze ontwikkelingsprojecten erop toe te zien dat er voldoende ruimte gegeven wordt aan water. Zij nemen ook de beslissing of een bepaald project er kan komen of onder welke voorwaarden dit kan. Waar overstroming niet vermeden kan worden, moet de structuur robuust gebouwd worden zodat schade zoveel mogelijk kan vermeden worden.  

Bescherming van bestaande gebouwen 

Naast afweging en de sturing bij nieuwe bouwprojecten die kunnen getroffen worden door wateroverlast, kunnen ook bestaande gebouwen beter beschermd worden tegen mogelijke overstromingen. Gemeenten kunnen wijken of straten die regelmatig getroffen worden door overstroming begeleiden richting mogelijke maatregelen om zich te beschermen. 

Naast afweging en de sturing bij nieuwe bouwprojecten die kunnen getroffen worden door wateroverlast, kunnen ook bestaande gebouwen beter beschermd worden tegen mogelijke overstromingen. Gemeenten kunnen wijken of straten die regelmatig getroffen worden door overstroming begeleiden richting mogelijke maatregelen om zich te beschermen.  Download de brochure om woningen te beschermen tegen wateroverlast 

Informatieplicht 

Informeren en sensibiliseren zijn essentieel zodat bewoners weten welke overstromingsrisico’s er zijn en welke maatregelen er genomen kunnen worden. Wie een pand of bouwgrond koopt, moet vooraf informatie krijgen over de overstromingskans van het perceel of pand. Elk perceel en elk gebouw krijgt een score, op een schaal van A tot D. Die worden ook geactualiseerd, zodat robuust gebouwde woningen ook aantrekkelijker worden om te koop aan te bieden. De overstromingsscores zijn ook onderdeel van de Vlaamse woningpas. Iedereen kan via www.waterinfo.be/informatieplicht de overstromingsscores digitaal raadplegen.  

Open waterlopen 

Steden en gemeenten kunnen ook meewerken aan beheerswerken die wateroverlast bij waterlopen op hun grondgebied tegengaan. Zo zijn onder meer op heel wat plaatsen waterlopen nog ingebuisd. Het is aanbevolen om die zoveel mogelijk terug open te leggen. Open waterlopen hebben een veel hogere bergingscapaciteit en afvoercapaciteit.  

Waarvoor zorgt de VMM?  

De VMM is verantwoordelijk voor de onbevaarbare waterlopen van de eerste categorie. De VMM zet in op herstel van waterlopen en valleigebied, investeringen tegen hoogwater, hermeandering, herstel van natte natuur, water vasthouden en bergen, ecologisch herstel van waterlopen en integratie van water in de stadsplanning en onderhoud van waterlopen. Daarnaast zet de VMM in op bijkomende voorzieningen, onder meer pompgemalen, beschermingsdijken, gecontroleerde overstromingsgebieden, meer water introduceren in de stad, slib ruimen …  Voor al deze maatregelen werkt de VMM zeer nauw samen met lokale besturen.