Klimaatbestendig de zomer in

De zomer is officieel begonnen. Maar naast de terrasjes en lange dagen brengt het seizoen ook uitdagingen met zich mee. Door de klimaatverandering kampen we in de zomer vaker met lange periodes van droogte, wateroverlast door intenser en frequenter zomeronweer en hittestress door steeds hoger oplopende temperaturen, in dicht bebouwde omgeving nog versterkt door het hitte-eiland effect. Gelukkig zijn er manieren om het hoofd te bieden aan deze uitdagingen.

Klimaatuitdagingen op scherp deze zomer

In de zomer worden de effecten van klimaatverandering zoals toenemende hitte, droogte en wateroverlast, extra tastbaar. De zomers worden heter en heter en er valt steeds minder neerslag. Doordat het heter wordt, verdampt het weinige water dat er valt of aanwezig is in de bodem nog sneller. Dit versterkt de droogte maar ook het hittegevoel, gezien een droge bodem sneller opwarmt. Warme lucht kan ook veel meer waterdamp bevatten voor die verzadigd raakt en het regent. Bij aanhoudende hitte stapelt al het verdampte water zich dus op in de luchtlagen, totdat het (hoge) verzadigingspunt is bereikt en de grote hoeveelheid water zich uit in hevige stortregens. Door de intensiteit van deze neerslag kan het water niet genoeg infiltreren en stroomt het af, niet alleen over verharde oppervlaktes maar ook over de uitgedroogde toplaag van de bodem. Hierdoor wordt enerzijds wateroverlast veroorzaakt en raakt anderzijds de watervoorraad in de bodem onvoldoende aangevuld.

Met een klimaatbestendige inrichting van de ruimte kunnen we onze gevoeligheid voor deze uitdagingen sterk verminderen. Per klimaateffect zijn er verschillende maatregelen mogelijk om ons beter te wapenen. Toch kiezen we best voor een aanpak die kijkt naar het grotere geheel, zodat we bij herinrichting van de ruimte meteen een ruimere klimaatbestendigheid bereiken en niet alleen voor één deelaspect. Zo’n brede aanpak is tegelijkertijd een (kosten)efficiënte manier van werken, waarbij verschillende co-benefits mogelijk zijn.

→ In het Klimaatportaal Vlaanderen vind je klimaatadaptatietools die lokale besturen begeleiden bij deze afwegingen. → In onze eerdere webinars over deze thema’s passeren heel wat tips de revue over hoe je deze uitdagingen in de praktijk kan aanpakken.

Klimaatbestendige inrichting: een systemisch verhaal

De effecten van klimaatverandering zijn nu al voelbaar en zullen alleen maar toenemen en zich breed manifesteren in de leefomgeving. Daarom is voor klimaatadaptatie een systemische aanpak nodig die effectief op deze veranderingen inspeelt, zowel in de publieke ruimte als bij private ontwikkelingen. Klimaatadaptatiemaatregelen hebben sowieso vaak een gunstig effect op meerdere problemen tegelijk, waardoor (kosten)efficiënt kan worden gewerkt aan oplossingen.

Waterpleinen en -daken, infiltratievelden of -kommen, wadi’s, groendaken en -gevels, bomen: het zijn allemaal voorbeelden van klimaatbestendige interventies die zowel hitte, droogte als wateroverlast in meer of mindere mate gelijktijdig tegengaan.
Water bufferen en laten infiltreren werkt wateroverlast tegen, maar vermijdt ook uitdroging van de bodem.
De aanwezigheid van water zorgt ook voor een daling van de maximumtemperatuur overdag waardoor ook de hittestress reduceert.
Het verdampende vermogen van groen en de eventuele schaduw zorgen voor een dalende gevoelstemperatuur.
Tegelijkertijd kan stadsgroen water opnemen en vasthouden, wat zowel wateroverlast als verdroging tegengaat.

Bij bepaalde maatregelen, zoals bijvoorbeeld deze laatste, moeten we wel voorzichtig zijn. Hoewel groen vaak kan helpen bij wateroverlast en verdroging, kan het soms ook net een negatief effect hebben. Wanneer bomen tot het grondwater geworteld zijn, kunnen ze op hete dagen veel water verdampen, wat droogte in de hand werkt. Een slimme en totaalaanpak, waarbij in zo’n situatie bijvoorbeeld extra ingezet wordt op waterbuffering- en infiltratie, is dus altijd nodig. Door maatregelen te koppelen, kunnen co-benefits worden gerealiseerd, zoals een betere biodiversiteit, koolstofopslag of luchtkwaliteit, maar ook van de leefomgeving doordat er bijvoorbeeld ruimte ontstaat voor sport, spel of andere vormen van recreatie

De herinrichting van de Jeker als voorbeeld

Een mooi voorbeeld hiervan is de herinrichting van de Jeker. In dit project van stad Tongeren in samenwerking met de VMM werd een overwelfde waterloop in stedelijke context weer opengelegd, gecombineerd met de heraanleg van de aangrenzende publieke ruimte. Het project stelt maximale regenwateropvang en het tegengaan van droogte voorop en gaat door de hernieuwde aanwezigheid van stromend water en de aanplanting van een groot aantal bomen tegelijkertijd ook hittestress tegen. Daarnaast is er een grote ecologische meerwaarde, is er ruimte gecreëerd voor sport en recreatie en zorgt het project voor sensibilisering rond het belang van water door maximaal in te zetten op waterbeleving. → Herbekijk de presentatie van Joachim Declerck (Architecture Workroom Brussels) voor nog meer duiding bij de klimaatuitdagingen die zich stellen in Vlaanderen en hoe we hier aan de hand van een slimme inrichting van de ruimte een antwoord op kunnen bieden (voor het VMM-webinar over klimaatbestendig inrichten).

Klimaatadaptatietools brengen uitdagingen en prioriteiten mee in kaart

Dat er heel wat klimaatuitdagingen op ons afkomen, is duidelijk. En als de budgetten, tijd of mankracht beperkt zijn, kan het als lokaal bestuur een moeilijke opgave worden om toch weloverwogen keuzes te maken. Waar in jouw gemeente stellen zich nu de grootste klimaatuitdagingen? Welke klimaatbestendige maatregel is het meest effectief op welke plaats? Hoe leg je de juiste prioriteiten? Met de klimaatadaptatietools wil de VMM een antwoord bieden op deze vragen. De impacttool geeft lokaal de impact weer en bijhorende effecten (gebouwen met wateroverlast, waterlopen en ecotopen bedreigd door droogte …) zowel bij het huidig klimaat als bij verdere klimaatverandering voor de belangrijkste klimaatthema’s waaronder hitte, droogte en wateroverlast. Met de plantool kan je daarna concreet nagaan welke maatregelen het meest effectief zijn op welke plek in je gemeente en in jouw wijk, en dit volgens verschillende ambitieniveaus. Tot slot kan je met de projecttool de klimaatbestendigheid van specifieke projecten en gebiedsherinrichting beoordelen en verbeteren, van het niveau van een perceel tot een volledige wijk (300m² tot 2500 ha). Met de tool kan je ook de kosten-baten van een project vergelijken en de co-benefits zichtbaar maken → Herbekijk het webinar ‘Klimaatadaptatietools in de praktijk’

Zelf aan de slag?

Klimaatadaptatietools »

Snel de juiste prioriteiten stellen? Bekijk de klimaatuitdagingen en aanbevolen adaptatiemaatregelen voor jouw gemeente met de klimaatadaptatietools van de VMM.

Subsidie klimaatrobuuste wijkinrichting (ABB) »

Afhankelijk van de ambitie van een klimaatbestendig idee, kan het kostenplaatje al snel oplopen. De thematische oproep stadsvernieuwing van het Agentschap Binnenlands bestuur staat dit jaar helemaal in het teken van klimaatrobuuste wijkinrichting. Er wordt in totaal 1.200.000 euro investeringsbudget voorzien, met een maximum van 500.000 euro per project. Projecten krijgen vijf jaar de tijd voor realisatie. Je kan nog intekenen op de oproep tot 8 september 2023.

Eerst nog wat meer inspiratie nodig? Bekijk de klimaatbestendige voorbeelden op:

Burgemeestersconvenant klimaatadaptatie »

Hoe kan je je stad of gemeente klimaatbestendig inrichten? »

Klimaatproject VVSG »

Maatregelen professionals »