Klimaatadaptatiescans bieden lokale besturen weerbaarheid
In 2024 deed de VMM met enkele studiebureaus een klimaatadaptatiescan in Wetteren, Sint-Lievens-Houtem, Zaventem, Bilzen en Hoeselt. Workshops en terreinbezoeken maakten de klimaatadaptatie-opgave tastbaar en creëerden een visie en strategie voor klimaatbestendige gemeente(n) tegen 2050.
22 mei 2025
Deel online
De klimaatadaptiescans werden uitgevoerd in samenwerking met enkele studiebureaus en baseerden zich op de informatie uit onze klimaatadaptatietools. Met behulp van de IMPACT-tool brengt een klimaatadaptiescan eerst de mogelijke impact van een verder veranderend klimaat tastbaar in beeld in die gemeente en haar omgeving. De hotspots rond wateroverlast, droogte en hittestress worden geïdentificeerd.
Aansluitend wordt de kennisbasis uit de PLAN-tool ingezet om locatiespecifiek de mogelijke maatregelen te verkennen om de klimaatimpact af te zwakken. Tijdens workshops en terreinbezoeken bepalen het lokaal bestuur en andere terreinactoren samen het ambitieniveau voor de klimaatadaptatie-opgave. Finaal komt uit de klimaatadaptiescans een visie en strategie om de gemeente(n) klimaatbestendig te maken tegen 2050. Daarbij hoort ook een langetermijnactieplan voor de becijferde opgave aan verschillende maatregelen. Zo biedt de klimaatadaptiescan het lokale bestuur concrete project-ideeën en onderbouwing voor beleidsmaatregelen in bijvoorbeeld lokale bestuursakkoorden.
Zes inzichten uit de scans
Ondertussen zijn de eerste drie klimaatadaptiescans afgerond en kwamen we tot een aantal inzichten.
1. Thema-overschrijdende benadering verhoogt het rendement
De klimaatadaptatie-opgave is groot. Door de problematiek van wateroverlast, droogte en hitte samen in scope te nemen, komen prioritaire gebieden in beeld waar meerdere ingrepen kunnen gecombineerd worden. Combinatie van maatregelen levert een verhoogd ruimtelijk rendement op. Zo voorzien bijvoorbeeld verlaagde plantvakken niet alleen ruimte om regenwater te laten infiltreren maar kan water ook gebufferd worden tijdens periodes met hevige neerslag. Ze kunnen ook de omgevingstemperatuur verlagen tijdens hittegolven door de schaduw van de bomen.
2. Transversale aanpak biedt opportuniteiten
Ruimtelijke ingrepen hebben vaak een lange doorlooptijd (van ontwerp naar vergunning naar realisatie) en een levensduur van meerdere decennia. Wanneer we een weerbare leefomgeving willen, is het daarom belangrijk niet alleen oog te hebben voor het nu, maar ook mogelijke evoluties naar de toekomst, zoals verdere klimaatverandering, in rekening te brengen. Er is ook zowat overal in Vlaanderen een hoge ruimtelijke druk. Rioleringswerken, een mobiliteitsplan ... bieden een uitgelezen kans om te zorgen voor een klimaatbestendige inrichting.
3. Nood aan opschaling en versnelling
De inrichting van zowel openbare ruimte als private en publieke percelen draagt vandaag nog te weinig bij aan een klimaatbestendige leefomgeving. Vaak zijn de ontworpen of gerealiseerde maatregelen om wateroverlast, droogte of hittestress op te vangen, nog onvoldoende voor wat ons de komende decennia te wachten staat. We hebben een bijgestelde ‘goede ontwerppraktijk’ nodig en een serieuze opschaling naar een veelvoud van het implementatieritme in gang gezet door bestaande beleidsplannen.
4. Klimaatadaptatie vraagt maatwerk
De hoeveelheid en aard van de te nemen maatregelen verschillen van wijk tot wijk en tussen bebouwd gebied en buitengebied. Soms zijn maatregelen nodig op één locatie om een andere te beschermen. Dit kan gaan over valleiberging van regenwater stroomopwaarts om lagergelegen woonkernen te beschermen tegen wateroverlast, voorzien van koelteplekken nabij dichte woonkernen. Een andere optie is het weghalen van verharding zodat regenwater in de bodem kan dringen om naastgelegen natuurgebieden of landbouwteelten te beschermen tegen droogtestress.
5. Risico’s kunnen beperkt worden
De opgave is groot en op nogal wat plaatsen kan het risico op hittestress, wateroverlast of droogte niet volledig geëlimineerd worden. Zeker voor de meest extreme gebeurtenissen die zich maar eens om de 20 jaar of minder voordoen in een toekomstig klimaat, blijft een restrisico bestaan. Door handvaten voor de uitvoering op plan- en projectniveau aan te bieden, toont de klimaatadaptatiescan concreet hoe je de impact van een veranderend klimaat binnen de perken kan houden voor de komende decennia.
6. Klimaatadaptatie is een gezamenlijke opdracht
Klimaatadaptatie is niet alleen een taak voor lokale besturen. Deze opgave ligt maar voor een deel op het openbaar terrein. Maar door klimaatadaptatie in het straatbeeld te brengen, nemen lokale besturen een voorbeeldrol op die zorgt voor een groeiend draagvlak om klimaatadaptieve ingrepen ook te implementeren op privaat terrein.
Vervolgtraject
Het traject naar een klimaatadaptatiescan slaagt erin de data-gebaseerde onderbouwing vanuit de klimaatadaptatietools te combineren met terreinkennis. Via co-creatie, ontwerpend onderzoek en realiteitszin kan er gekomen worden tot een ambitieuze maar haalbare visie en langetermijnagenda voor een toekomstbestendige leefomgeving. Een omslag ten opzichte van de huidige praktijk is nodig om de adaptatiegedachte systematisch mee in scope te krijgen, en via samenwerking tussen alle terreinactoren de nodige opschaling te realiseren.
Gezien het enthousiasme waarmee de betrokken gemeenten de klimaatadaptatiescans onthaalden, begon de VMM eind 2024 met een tweede reeks van 3 scans. Deze keer verschuift de focus naar de gebieden rond Harelbeke, Sint-Niklaas en Edegem. Eind maart gingen deze nieuwe reeks klimaatadaptatiescans van start, ze lopen tot eind dit jaar. Ook voor deze gebieden willen we de opgave concreet en tastbaar maken, en oplossingen in beeld brengen die de drempel naar klimaatadaptatie op het terrein verlagen. De inzichten van de nieuwe scans ontdek je later dit jaar in onze nieuwsbrief.
Blijf je graag op de hoogte?
We maken maandelijks voor jou een selectie van de belangrijkste nieuwsberichten op maat van de milieuprofessional.
Volg VMM op sociale media
