13 gemeenten krijgen award voor klimaatadaptieve realisaties

Op de jaarlijkse Openbaargroen-awards, een initiatief van de VVOG, werden de mooiste groenprojecten van Vlaanderen in de bloemetjes gezet.  

30 januari 2025

Klimaatadaptatie

Deel online

Klimaatbestendigheid in de kijker  

Steden en gemeenten staan voor de uitdaging om zich aan te passen aan de gevolgen van klimaatverandering. Om hen hierbij te ondersteunen, lanceerde de VMM vorig jaar het label ‘Klimaatbestendig project’. Groenprojecten die een antwoord bieden op de toenemende hitte, droogte en wateroverlast komen hiervoor in aanmerking. Daarmee beloont de VMM lokale besturen voor hun klimaatadaptieve inspanningen met impact op het terrein. Het label is ook een stimulans om hierop te blijven inzetten. 

Voor het tweede jaar op rij nam de VMM deel aan de jurybezoeken voor het label. De jury selecteerde uit 99 inzendingen 14 projecten (in 13 gemeenten) die uitblinken in hun geïntegreerde aanpak van klimaatadaptatie. Deze projecten vormen een inspiratiebron voor andere lokale besturen die willen werken aan een klimaatbestendige toekomst.  Een overzicht van de winnaars vind je onderaan dit artikel. 

Het belang van openbaar groen  

Openbaar groen had vroeger vooral een sierwaarde en moest ook onderhoudsvriendelijk zijn. Nu ondervinden lokale besturen veel meer voordelen van duurzame en biodiverse inrichting. Bovendien zorgt een klimaatadaptieve inrichting voor een betere luchtkwaliteit. Klimaatadaptieve buitenruimte is vaak functioneel: ze bieden beleving zoals natuurervaring, waterzones, speelelementen voor kinderen of hebben een recreatieve functie. Tegelijk genieten inwoners van een aantrekkelijk en groen straatbeeld. Zij kunnen er fijn vertoeven en elkaar ontmoeten, wat impact heeft op hun fysieke en mentale gezondheid. Steden en gemeenten kunnen zo verschillende beleidsambities tegelijk realiseren.   

Inspanningen bekronen  

Met de prijsuitreiking wil de VMM graag extra aandacht geven aan projecten die onze omgeving klimaatrobuuster maken. De uitdagingen zijn groot. Toch kunnen lokale besturen het verschil maken met gerichte ingrepen om hitte, droogte en wateroverlast te milderen. Als regisseur van het openbaar domein, hebben lokale besturen een cruciale rol in het vormgeven van die klimaatbestendige leefomgeving. Vooral omdat de herinrichting van het openbaar domein vandaag meebepaalt hoe klimaatbestendig onze leefomgeving in de toekomst (2050) zal zijn. Ook Vlaamse steden en gemeenten zetten daarom beter in op thema’s als hitte, droogte en wateroverlast. Ze zitten aan het stuur om de juiste maatregel op de juiste plaats uit te voeren:  

• Verharding inruilen voor meer vegetatie en wateroppervlakken kan het hitte-eilandeffect terugdringen.  

• Door hevige en langdurigeregenval, raakt de bodem verzadigd. Wadi’s of ondergrondse waterberging kunnen dit probleem tijdelijk opvangen. Geef beken en rivieren meer ruimte. Laat water afstromen naar wachtbekkens of gebieden die kunnen fungeren als spons en het water vasthouden.   

• Droogte kan je tegengaan door het watersysteem te herinrichten. Zorg dat water kan infiltreren in de bodem en langer wordt vastgehouden.   

Dienstverlening voor elke gemeente  

De VMM ondersteunt steden en gemeenten bij het realiseren van klimaatbestendige projecten. Ze kunnen de klimaatadaptatietools gebruiken (IMPACT-, PLAN- en PROJECT-tool) om de klimaatimpact van hun projecten in te schatten en te optimaliseren.  

• De IMPACT-tool toont de impact van klimaatverandering op jouw gemeente of stad.  

• De PLAN-tool toont waar, hoeveel en volgens welke prioriteit je maatregelen moet nemen om klimaatimpact zoals hitte of wateroverlast te milderen.   

• De PROJECT-tool kan een klimaatadaptatiescore berekenen voor jouw projectontwerp en helpt zo projecten meer klimaatbestendig te maken.  

Anderzijds kunnen ze een beroep doen op de lokale adviseurs klimaatadaptatie van de VMM. We stellen enkele vragen aan onze lokaal adviseur klimaatadaptatie voor de provincie Limburg, Arne Ferket. 

We kennen allemaal wel enkele klimaatadaptieve maatregelen, in nieuwe wijken worden wadi’s aangelegd om water te bufferen, maar hoe zorg je ervoor dat een projectontwerp klimaatbestendig wordt?  

Arne: Je projectontwerp moet vooral een antwoord bieden op de drie belangrijkste bedreigingen van klimaatverandering: hitte, droogte en wateroverlast. Om de impact van de klimaatverandering  op te vangen, moet je verschillende maatregelen combineren. Plant dus genoeg bomen, neem zoveel mogelijk verharding weg en probeer zoveel mogelijk regen ter plaatse op te vangen en te bufferen. Hoe en waar je dat het beste doet? Dat antwoord kan je zelf uit de klimaatadaptatietools halen. Of je vraagt advies aan je lokale adviseur klimaatadaptatie van de VMM.  

We moeten onze leefomgeving dus groener en blauwer inrichten. Dat vraagt natuurlijk een stevige inspanning van steden en gemeenten. Welke zaken werken drempelverlagend om die herinrichting effectief te realiseren?   

Arne: Er zijn veel koppelkansen en co-benefits bij klimaatadaptatie. Moet je in je stad of gemeente nutsvoorzieningen vernieuwen of herstellen, dan kan je extra bomen planten, terrein ontharden en wadi’s aanleggen. Plant je bomen op onthard terrein, dan kan je het plantvak lager leggen dan de weg. Afstromend water kan zo makkelijk infiltreren in het plantvak. Of start er een nieuw groenproject op? Integreer dan klimaatadaptatie, want het brengt veel voordelen met zich mee. Je verbetert de luchtkwaliteit en geeft een boost aan de biodiversiteit. Een groen-blauwe omgeving heeft een positieve impact op zowel de mentale als fysieke gezondheid. Bomen zorgen voor koolstofopslag. Bovendien verbeter je de beleving van het openbaar domein voor je inwoners. Steden en gemeenten kunnen klimaatadaptatie integraal benaderen en met verschillende gemeentelijke diensten samenwerken. Bij elk nieuw project zijn er koppelkansen én ontwikkel je de klimaatadaptatiereflex.  

We doen aan klimaatadaptatie om onze infrastructuur, voedselproductie en natuur te beschermen. Een extra drijfveer is het beschermen van bewoners. Welke rol kunnen burgers spelen in die trajecten?  

Arne: Burgers spelen een heel belangrijke rol. We kunnen ons alleen wapenen tegen de klimaatverandering door samen te werken. Tijdens de juryronde viel het me op dat de projecten waar burgers aan meewerkten of inspraak in hadden, meer draagvlak hadden. Je krijgt ook veel mooiere en meer impactvolle projecten. Ik wil daarom ook alle gemeentebesturen aanmoedigen om hierop in te zetten. Durf die stap te zetten, je krijgt er zoveel van terug.   

Hoe pak je zo’n traject best aan?  

Arne: Je kan bijvoorbeeld werken met een “interactief ontwerpproces”, waar verschillende belangengroepen aan deelnemen. Daarin toets je belangrijke noden af die de ontwerper dan kan verwerken in het projectontwerp. Om tijd en kosten te besparen, moet je niet van een leeg blad vertrekken. Je kan bijvoorbeeld twee of drie scenario’s voorstellen en daar inspraak over verzamelen, zoals op een infomarkt. Het voorkeursscenario wordt dan het vertrekpunt dat je maximaal klimaatadaptief uitwerkt. Blijf daarna burgers informeren over de gekozen richting en uitvoering van het ontwerp. In een eindfase van het ontwerp kan je een bevraging organiseren. Daar zie je dan vaak al dat het merendeel van de betrokken inwoners het project ondersteunt. Dat draagvlak is een signaal naar hun lokaal bestuur. Sterker nog, het toont ook dat ze vragende partij zijn om hun omgeving klimaatbestendig in te richten. 

Zijn bewoners daarbij de belangrijkste doelgroep?  

Arne: De doelgroep hangt van de locatie af. Gaat het bijvoorbeeld over grote pleinen of straten waar veel handelszaken aanwezig zijn, dan moet je de winkeliers of horeca-uitbaters zeker ook bevragen en het project voldoende omkaderen. Ingrijpende projecten realiseer je niet van vandaag op morgen. Maar eens gerealiseerd, vormen ze ook het DNA van je stad of gemeente. Ze kunnen zelfs een echte trekpleister worden. Op warme dagen is het bijvoorbeeld fijner vertoeven in boomschaduw. Bomen zorgen voor verkoeling. Dat is een pak aangenamer om een terrasje te doen. Zijn er zware regenbuien, dan heb je liever geen natte voeten als je de wekelijkse markt gaat bezoeken, omdat het water bijvoorbeeld kan infiltreren op het gemeenteplein. Als maatschappij hebben we er alleen maar baat bij om ons te wapenen tegen de (helaas onvermijdbare) klimaatverandering.  

Winnaars Label Klimaatbestendig Project  

In 2023 vielen 11 projecten in de prijzen. Bij de editie in 2024 konden maar liefst 14 projecten de jury bekoren om het label ‘Klimaatbestendig Project’ aan toe te kennen. Deze projecten zetten in op de drie belangrijkste klimaatthema’s. De ontwerpers namen voldoende maatregelen om effectief impact te realiseren. In de toekomst hopen we nog veel klimaatbestendige labels te mogen uitreiken. Proficiat aan de winnaars! Lees er meer over op de website van de Vereniging voor Openbaargroen.  

Antwerpen  

• Toekomststraat – Wommelgem

• Aanleg belevingsgroen verkaveling ‘De Klinkaert’- Rumst

• Ontharding en vergroening speelplaats GIBO Heide- Brasschaat      

Vlaams-Brabant  

• Spaanse Kroon – Leuven 

• Abdij van het Park – Leuven  

• Kersenberg Nossegem - Zaventem   

Oost-Vlaanderen  

• Markt – Gavere  

• Oeverpark – Eeklo

• Heraanleg parking Kokkelbeekplein – Sint Niklaas    

West-Vlaanderen  

• Groene corridor Adinkerke – De Panne  

• Campus met wadi’s – Wevelgem 

• HAP – Harelbeke 

Limburg  

• Campersite – Hasselt  

• Stadsbos - Genk  

Lees meer in het magazine ‘Groencontact’