Nitraat in oppervlaktewater in landbouwgebied

De doelstellingen voor de nitraatconcentraties zijn opgenomen in de opeenvolgde mestactieplannen (MAP):

• MAP 4 (2011-2014): op maximaal 16% van de meetplaatsen een overschrijding van de drempelwaarde van 50 mg nitraat/liter in 2014.
• MAP 5 (2015-2018): op maximaal 5% van de meetplaatsen een overschrijding van de drempelwaarde van 50 mg nitraat/liter in 2018.

Vanaf MAP 6 (2019-2022) wordt gekeken naar de gemiddelde nitraatconcentratie per afstroomzone:

• Lange termijn doelstelling per afstroomzone is een streefwaarde van 18 mg nitraat per liter. Tegen 2027 dienen alle maatregelen genomen te zijn om op termijn de gemiddelde nitraatconcentratie in het oppervlaktewater in landbouwgebied beneden 18 mg nitraat/l te krijgen.
• Daarnaast wordt een verbetering met 4 mg nitraat/l vooropgesteld voor de afstroomzones die in de periode 2015-2018 een gemiddelde nitraatconcentratie van meer dan 18 mg nitraat/l hadden.

Vermits er eind 2024 nog geen MAP 7 is, toetsen we de resultaten nog aan de doelstellingen van MAP 6.

In het winterjaar 2023-2024:

• is het overschrijdingspercentage van de drempelwaarde van 50 mg nitraat/liter gelijk aan 17,5%, nog steeds ruim boven de doelstellingen van MAP 4 en MAP 5 dus.
• wordt de streefwaarde voor de gemiddelde nitraatconcentratie per afstroomzone (18 mg nitraat per liter) behaald voor 51% van het landbouwareaal.
• bevinden de meeste afstroomzones met hoge nitraatconcentraties zich in het zuiden van West-Vlaanderen en in het noorden van de provincies Antwerpen en Limburg.

In het winterjaar 2023-2024 overschreed 17,5% van de meetplaatsen de drempelwaarde. Dit is het laagste percentage sinds het begin van de metingen in het MAP-meetnet.  

Tussen 2017 en 2020 steeg het aantal overschrijdingen sterk door de droge zomers in die jaren. In het afgelopen winterjaar was het veel natter dan gemiddeld, met zware regenval en overstromingen in oktober en november, vooral in West-Vlaanderen. Deze overstromingen kunnen deels verklaren waarom het percentage overschrijdingen nu lager is. Het nitraat is wel uitgespoeld naar het water maar werd niet opgepikt door het monitoringsprogramma waarbij maar 1 keer per maand wordt gemeten. Daarnaast verdunden de nitraten in het water door de vele neerslag en de hoge debieten in het oppervlaktewater.

De weersomstandigheden hebben een groot effect op de recente meetresultaten van het MAP-meetnet oppervlaktewater. Wordt er onvoldoende geanticipeerd op onvoorziene droge weersomstandigheden bij de bemesting, het bodembeheer en de teeltkeuze, dan leidt dat tot meer uitspoeling van nitraat tijdens de winterperiode en meer overschrijdingen van de drempelwaarde. Dat effect was merkbaar in de meetresultaten van de winterjaren 2017-2018 tot en met 2020-2021 en winterjaar 2022-2023. Omgekeerd is er in een periode van veel regen overvloedige uitspoeling in een korte periode die kan gemist worden in het monitoringsprogramma, aangezien er vaak maar 1 meting per maand is.

Het 6de mestactieplan voor de periode 2019-2022 (MAP 6) moest ervoor zorgen dat minder nitraten en fosfaten uit meststoffen in het water terechtkomen. Belangrijke elementen zijn o.a.:

• bemesten met de meest geschikte mestsoort en bemestingstechniek, volgens de juiste dosis en op het juiste tijdstip,
• de bodemkwaliteit verbeteren;
• de directe verliezen van nutriënten tegengaan;
• de gebiedsgerichte aanpak.

Op 18 december 2024 keurde het Vlaams Parlement wijzigingen aan het Mestdecreet goed. Belangrijke wijzigingen zijn o.a.:

• de verlaging van de maximale bemestingsnormen in gebieden waar nog een grote verbetering van de waterkwaliteit nodig is;
• beschermingsstroken van minstens 3 meter langs alle waterlopen van de Vlaamse Hydrografische Atlas waar geen mest en gewasbeschermingsmiddelen toegepast mogen worden.

De website van VLM geeft meer info.

De stroomgebiedbeheerplannen bepalen wat Vlaanderen zal doen om de toestand van het oppervlaktewater en het grondwater te verbeteren. Alle maatregelen en acties om de toestand van de watersystemen te verbeteren of de overstromingsrisico's beter te beheren, zijn samengebracht in het maatregelenprogramma. Voor deze indicator is vooral Groep 7B - Verontreiniging oppervlaktewater van belang.

• Nutriënten in oppervlaktewater en grondwater in landbouwgebied - Resultaten 2023-2024
• Mestrapport 2024
• Geoloket waterkwaliteit (nitraatconcentraties per meetpunt)